Giải pháp nâng cao chất lượng các Giải thưởng, Hội thi, Cuộc thi sáng tạo từ Trung ương đến cơ sở theo tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị

Thời gian qua, Đảng, Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách đẩy mạnh ứng dụng, phát triển khoa học, công nghệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, chủ động, tích cực tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đạt được nhiều kết quả quan trọng. Song thực tế là tốc độ và sự bứt phá về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia còn chậm; quy mô, tiềm lực, trình độ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia còn khoảng cách xa so với nhóm các nước phát triển; nhận thức của nhiều cấp, nhiều ngành, cán bộ, công chức và Nhân dân về chuyển đổi số chưa đầy đủ và sâu sắc; nghiên cứu ứng dụng khoa học công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo chưa có bước đột phá, chưa Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam Phan Xuân Dũng và Phó Chủ tịch Thường trực Quỹ VIFOTEC Lê Xuân Thảo tặng Cờ thi đua cho 04 Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật (Phú Thọ, Sơn La, Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh) vì có thành tích xuất sắc nhất cả nước trong việc tuyên truyền phổ biến và ứng dụng các công trình đoạt giải thưởng, hội thi thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, chủ động, tích cực tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đạt được nhiều kết quả quan trọng. Song thực tế là tốc độ và sự bứt phá về phát triển khoa học, làm chủ được công nghệ chiến lược, công nghệ cốt lõi; thể chế pháp luật, cơ chế, chính sách chưa đáp ứng yêu cầu; nguồn nhân lực chất lượng cao còn thiếu; hạ tầng chưa đồng bộ, nhất là hạ tầng số còn nhiều hạn chế; an ninh, an toàn thông tin, bảo vệ dữ liệu còn nhiều thách thức. 

Nhằm khắc phục triệt để những tồn tại, hạn chế nêu trên và đứng trước yêu cầu cần có chủ trương, quyết sách mạnh mẽ, mang tính chiến lược và cách mạng để tạo xung lực mới, đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đưa đất nước phát triển mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên giàu mạnh, hùng cường, thực hiện thắng lợi mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Đáp ứng các yêu cầu mang tính cách mạng, thời đại đó, ngày 22/12/2024 Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Có thể khẳng định sự ra đời của Nghị quyết này đánh dấu bước chuyển mình trong tư duy phát triển, đặt công nghệ và sáng tạo vào trung tâm chiến lược quốc gia, gợi nhớ vai trò của Nghị quyết Khoán 10 trong nông nghiệp trước đây. Nghị quyết không chỉ đóng vai trò “kim chỉ nam” cho các chính sách phát triển, mà còn là động lực tinh thần hiệu triệu toàn xã hội.

Để hiện thực hóa các mục tiêu lớn lao mà Nghị quyết đề ra, cần sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ và liên thông giữa các cấp chính quyền, các cơ sở giáo dục - nghiên cứu, khu vực doanh nghiệp và toàn thể nhân dân, trong đó, có hệ thống Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam từ trung ương đến địa phương. Hiện nay, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật là tổ chức chính trị, xã hội đã, đang được Đảng và Nhà nước giao nhiệm vụ chủ trì, phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan phát hiện, tập hợp, tôn vinh, động viên, khuyến khích, hỗ trợ các tài năng lao động sáng tạo phát huy hết mọi khả năng để tiến quân vào KHCN thông qua công tác tổ chức các Giải thưởng sáng tạo KHCN; Hội thi sáng tạo kỹ thuật; Cuộc thi sáng tạo thanh, thiếu niên, nhi đồng từ cấp cơ sở đến cấp quốc gia. Những năm qua, hệ thống Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam từ trung ương đến các tỉnh, thành đã phát huy vai trò, trách nhiệm và nhiệm vụ được giao, thực hiện tốt công tác tổ chức, triển khai các giải thưởng, cuộc thi, hội thi về sáng tạo KHCN và đã đạt được các kết quả quan trọng, đóng góp tích cực vào sự phát triển KHCN, kinh tế - xã hội của đất nước, được trung ương, các cấp, các ngành và chính quyền địa phương ghi nhận và biểu dương. Tuy nhiên, trước bối cảnh mới của dân tộc, không gian phát triển của đất nước và các địa phương (cấp tỉnh và cấp xã) có nhiều thay đổi và mở rộng, cùng với đó là cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra rất nhanh chóng; các yêu cầu, mục tiêu, nhiệm vụ có tính cách mạng của Nghị quyết số 57-NQ/ TW đòi hỏi công tác triển khai phong trào đổi mới sáng tạo gắn với nâng cao chất lượng các giải thưởng, hội thi, cuộc thi từ trung ương đến cơ sở phải thay đổi, điều chỉnh phù hợp mang tính đột phá về đổi mới tư duy, cách thức tổ chức trong những năm tới.

Trong thời gian tới để nâng cao chất lượng các giải thưởng, hội thi, cuộc thi từ trung ương đến cơ sở theo tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tập trung thực hiện các giải pháp sau:

Một là, đẩy mạnh áp dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong hoạt động tổ chức, triển khai giải thưởng, hội thi, cuộc thi từ trung ương đến cơ sở. Cụ thể: (1). Khẩn trương xây dựng kế hoạch và lộ trình cụ thể đưa toàn bộ các hoạt động từ công tác quản lý, tổ chức triển khai giải thưởng, hội thi, cuộc thi từ trung ương đến cơ sở lên môi trường số, đảm bảo liên thông, đồng bộ, an toàn theo đơn vị ngành dọc từ trung ương đến địa phương; liên thông, đồng bộ giữa các đơn vị cùng cấp đồng tổ chức và phối hợp triển khai giải thưởng, hội thi, cuộc thi; (2). Các đơn vị chủ trì tổ chức giải thưởng, hội thi, cuộc thi từ trung ương đến cơ sở cần huy động nguồn lực đầu tư đủ mạnh về cơ sở hạ tầng thông tin, xây dựng các phần mềm quản lý, đánh giá kết quả; xây dựng các hệ thống thông tin giải thưởng, hội thi, cuộc thi sáng tạo trên nền tảng Web đáp ứng yêu cầu cập nhật, quản lý, khai thác, cung cấp thông tin về các công trình, giải pháp, sản phẩm tham gia dự thi, đồng thời cung cấp kênh trao đổi thông tin, tiếp nhận, xử lý hồ sơ dự thi trực truyến của các giải thưởng, hội thi, cuộc thi nhằm tiết kiệm chi phí in ấn, đi lại cho các cá nhân, tổ chức có công trình, giải pháp tham gia dự thi; (3). Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác tổ chức, triển khai các giải thưởng, hội thi, cuộc thi các cấp có đủ kiến thức, kỹ năng số để vận hành thành thạo các phần mềm, hệ thống thông tin giải thưởng, hội thi, cuộc thi đảm bảo an toàn, thông suốt; (4). Trong quá trình tổ chức, đánh giá, xét giải, chấm thi giải thưởng, hội thi, cuộc thi sáng tạo tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, bảo mật hồ sơ, dữ liệu của các công trình, giải pháp tham gia dự thi. Đổi mới hình thức trao giải, có thể kết hợp giữa hình thức trực tiếp và trực tuyến trên các nền tảng số để tăng tính lan tỏa.

Hai là, khẩn trương rà soát, sửa đổi, bổ sung kịp thời các chính sách, quy định, quy chế tổ chức các giải thưởng, hội thi, cuộc thi có tính thống nhất ở cùng cấp (gồm cấp trung ương và cấp tỉnh, thành phố). Trong đó, cần chuẩn hoá quy trình tổ chức, đơn giản hoá hồ sơ, thủ tục tham gia các giải thưởng, hội thi, cuộc thi nhưng vẫn đảm bảo yêu cầu về chất lượng; các đơn vị chủ trì tổ chức giải thưởng, hội thi, cuộc thi ở cấp tỉnh, thành phố cần chủ động tham mưu Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố sớm quyết định: Tăng cơ cấu giải thưởng và mức chi khen thưởng giải thưởng, hội thi, cuộc thi phù hợp với điều kiện của tỉnh, thành phố mới sau sáp nhập để khuyến khích các tác giả tiếp tục nghiên cứu, sáng tạo, tham gia dự thi. Mặt khác, cần chủ động nghiên cứu, tham mưu các cấp, các bộ, ngành có thẩm quyền ban hành chính sách đãi ngộ và tôn vinh xứng đáng hơn đối với các tác giả đạt giải như: Tăng lương trước thời hạn, nâng bậc quân hàm trước thời hạn (đối với tác giả công an, quân đội), các em học sinh đoạt giải được cộng điểm ưu tiên vào các trường trung học phổ thông, đại học; đối với những công trình, giải pháp, sản phẩm có triển vọng thực tế cần được địa phương, đơn vị tạo điều kiện và hỗ trợ, đầu tư kinh phí để ứng dụng vào đời sống, thương mại hoá sản phẩm, sản xuất hàng loạt...

Ba là, đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến về giải thưởng, hội thi, cuộc thi trên các phương tiện thông tin số, mạng xã hội, hướng đến trực tiếp người sử dụng trên điện thoại thông minh. Các đơn vị chủ trì, thường trực tổ chức giải thưởng, hội thi, cuộc thi khẩn trương thực hiện chuẩn hoá, xây dựng cơ sở dữ liệu về giải thưởng, hội thi, cuộc thi và tiến hành số hoá toàn bộ cơ sở dữ liệu, chuyển công tác thông tin từ bị động sang chủ động, phục vụ liên tục, từ văn bản, tài liệu giấy là chính sang hoàn toàn bằng văn bản điện tử, tài liệu số. Hình thức tổ chức thông tin, tuyên truyền giải thưởng, hội thi, cuộc thi cần đa dạng, phong phú, có thể kết hợp giữa trực tiếp và trực tuyến, có các hoạt động giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm, hội thảo, diễn đàn để tăng tính tương tác và hấp dẫn; sử dụng đa dạng các kênh thông tin như báo chí, đài phát thanh, truyền hình, mạng xã hội, website, và cả các kênh truyền thông trực tuyến khác để lan tỏa thông tin về giải thưởng, hội thi, cuộc thi; tăng cường sử dụng hình ảnh, video, đồ họa thông tin (infographic) và các hình thức trực quan khác để thu hút sự chú ý của công chúng; sử dụng mã QR code để người dân dễ dàng tiếp cận thông tin và đăng ký tham gia.

Bốn là, các đơn vị chủ trì, thường trực tổ chức giải thưởng, hội thi, cuộc thi ở cấp tỉnh cần phải chủ động, khẩn trương tham mưu Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố về công tác tổ chức triển khai giải thưởng, hội thi, cuộc thi phù hợp, kịp thời ở cấp xã mới sau sáp nhập.

Năm là, đa dạng hóa nguồn lực cho công tác tổ chức, triển khai giải thưởng, hội thi, cuộc thi ở các cấp, trong đó: Nhà nước cần đảm bảo bố trí đủ kinh phí tổ chức các giải thưởng, hội thi, cuộc thi ở mức trung bình trở lên (hiện nay mới chỉ bố trí ở mức tối thiểu), đồng thời các đơn vị tổ chức giải thưởng, hội thi, cuộc thi cần huy động nguồn lực từ các doanh nghiệp, tổ chức xã hội, cá nhân thông qua tài trợ, đồng hành, quảng bá. Mặt khác, nhà nước tạo điều kiện để các tổ chức, cá nhân tham gia tài trợ, đóng góp cho các giải thưởng, hội thi, cuộc thi.

Sáu là, về công tác phối hợp tổ chức giải thưởng, hội thi, cuộc thi ở các cấp đảm bảo gắn trách nhiệm đối với từng đơn vị và cá nhân được phân công, phụ trách, cụ thể: (1). Đối với các cơ quan chủ trì, thường trực giải thưởng, hội thi, cuộc thi cần thường xuyên chủ động phối hợp, làm việc, trao đổi, chia sẻ thông tin với các đơn vị đồng tổ chức, phối hợp đồng cấp tổ chức triển khai giải thưởng, hội thi, cuộc thi theo tinh thần “rõ việc, rõ tiến độ, rõ trách nhiệm, rõ kết quả”; người đứng đầu cơ quan chủ trì, thường trực giải thưởng, hội thi, cuộc thi phải trực tiếp phụ trách, quyết liệt lãnh đạo, chỉ đạo toàn đơn vị nâng cao nhận thức, đột phá về đổi mới tư duy trong việc tổ chức, triển khai giải thưởng, hội thi, cuộc thi; bản thân cán bộ, đảng viên của cơ quan chủ trì, thường trực giải thưởng, hội thi, cuộc thi phải tích cực, chủ động tự học hỏi trở thành các cán bộ số, tư vấn viên giỏi về giải thưởng, hội thi, cuộc thi; (2). Đối với các cơ quan phối hợp tổ chức giải thưởng, hội thi, cuộc thi ở các cấp cần tích cực, chủ động, trách nhiệm hơn trong các khâu công tác tổ chức, triển khai giải thưởng, hội thi, cuộc thi, tránh “khoán trắng” cho đơn vị chủ trì, thường trực tổ chức hoặc khi tổng kết, trao giải mới tham gia.

Có thể khẳng định các giải thưởng, hội thi, cuộc thi sáng tạo được tổ chức ở cấp trung ương, bộ ngành và cấp tỉnh, thành phố trong những năm qua đã trở thành phong trào hun đúc tinh thần cống hiến không ngừng của các nhà sáng tạo từ các em học sinh các cấp đến người nông dân, công nhân, chiến sĩ, nhà khoa học… ở mọi ngành nghề; tiếp tục phát huy tinh thần chủ động, sáng tạo, dấn thân, cống hiến hơn nữa trên hành trình chinh phục khoa học, trở thành lực lượng tiên phong đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, là cơ sở để các nhà khoa học, các nhà sáng tạo trẻ tự tin, tiên phong, vững bước thực hiện thắng lợi Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, góp phần xây dựng đất nước Việt Nam giàu mạnh và hùng cường.