Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bài phát biểu tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ I Hội phổ biến khoa học, kỹ thuật Việt Nam ngày 18/5/1963
Trong bài phát biểu của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật nước nhà cách đây đúng 56 năm tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ I của Hội Phổ biến khoa học, kỹ thuật Việt Nam (ngày 18/5/1963). Bài phát biểu của Bác sau gần 60 năm của Bác, để nhìn nhận trong giai đoạn hiện nay, chúng ta có thể nhận thấy được tầm nhìn chiến lược của Hồ Chí Minh về vấn đề này. Người căn dặn: Dưới chế độ xã hội chủ nghĩa, khoa học là tài sản chung của toàn dân. Bởi vậy, đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật phải ra sức đem hiểu biết của mình truyền bá rộng rãi trong nhân dân lao động, để nhân dân đẩy mạnh thi đua sản xuất nhiều, nhanh, tốt, rẻ. Có như vậy nước mới giàu, dân mới mạnh và đời sống của nhân dân mới được cải thiện về mọi mặt.
Cho đến ngày hôm nay, nhân loại đã có những bước tiến vượt bậc về khoa học công nghệ, Việt Nam mở cửa hội nhập sâu rộng, tiếp cận khoa học công nghệ tiên tiến trên thế giới với quan điểm “Đi tắt đón đầu khoa học công nghệ tiên tiến trên thế giới” - cùng với cuộc Cánh mạng 4.0, với quan điểm của Đảng và Nhà nước ta là: “Không bỏ lại ai ở phía sau!”. Với suy nghĩ và nhận thức đó, một lần nữa chúng ta trở lại cùng suy ngẫm di huấn của Người, các nhà nghiên cứu đều không khỏi ngạc nhiên vì tính hiện đại cũng như tầm nhìn chiến lược của vấn đề, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh về công tác nghiên cứu một cách có trọng tâm, trọng điểm. Người đặc biệt quan tâm tới đội ngũ cán bộ nghiên cứu khoa học, và ứng dụng vào trong thực tế, không ngừng học hỏi khoa học của các nước, cho thấy tầm nhìn sâu sắc của Người về vấn đề Khoa học và Công nghệ.
Mở đầu bài phát biểu Người nói: "Bác thay mặt Trung ương Đảng và Chính phủ thân ái chào mừng Đại hội. Nhân dịp này, Bác phát biểu vài ý kiến như sau:
Trước hết, chúng ta hãy nhắc lại Nghị quyết Đại hội lần thứ III của Đảng, phần nói về khoa học, kỹ thuật. Nghị quyết nói: “Đẩy mạnh công tác nghiên cứu và phổ biến khoa học và kỹ thuật một cách có trọng điểm, từng bước vững chắc, nhằm phục vụ sản xuất, phục vụ dân sinh, phục vụ quốc phòng. Ra sức đào tạo cán bộ khoa học và xây dựng các cơ sở nghiên cứu khoa học cần thiết, kết hợp với việc phổ biến rộng rãi những hiểu biết khoa học và kỹ thuật trong đông đảo quần chúng, thúc đẩy phong trào thi đua cải tiến kỹ thuật, sáng chế phát minh. Mở rộng sự hợp tác với các nước anh em trong việc nghiên cứu khoa học, kỹ thuật”.
Tiếp theo bài phát biểu, Người cho rằng: “Chúng ta đều biết rằng trình độ khoa học, kỹ thuật của ta hiện nay còn thấp kém. Lề lối sản xuất chưa cải tiến được nhiều. Cách thức làm việc còn nặng nhọc. Năng suất lao động còn thấp kém. Phong tục tập quán lạc hậu còn nhiều.
Nhiệm vụ của khoa học là ra sức cải biến những cái đó. Khoa học là tổng kết những kinh nghiệm đấu tranh giữa giai cấp bị bóc lột và giai cấp bóc lột và đấu tranh giữa con người và thiên nhiên, ở đây chỉ nói riêng về khoa học tự nhiên và kỹ thuật.
Khoa học phải từ sản xuất mà ra và phải trở lại phục vụ sản xuất, phục vụ quần chúng, nhằm nâng cao năng suất lao động và không ngừng cải thiện đời sống của nhân dân, bảo đảm cho chủ nghĩa xã hội thắng lợi. Như vậy, nhiệm vụ của khoa học, kỹ thuật là cực kỳ quan trọng, cho nên mọi ngành, mọi người đều phải tham gia công tác khoa học, kỹ thuật, để nâng cao năng suất lao động, sản xuất ra nhiều của cải vật chất, để xây dựng chủ nghĩa xã hội thắng lợi.
Mấy năm nay, Ban Vận động Trung ương Hội Phổ biến khoa học và kỹ thuật hoạt động góp phần đẩy mạnh sản xuất, do đó đã được quần chúng tin cậy. Như thế là rất tốt.
Chúng ta đều biết rằng: Dưới chế độ xã hội chủ nghĩa, khoa học là tài sản chung của toàn dân chứ không phải tài sản riêng của một nhóm người nào. Bởi vậy các cô, các chú phải ra sức đem hiểu biết khoa học, kỹ thuật của mình truyền bá rộng rãi trong nhân dân lao động, để nhân dân đẩy mạnh thi đua sản xuất nhiều, nhanh, tốt, rẻ. Có như vậy nước mới giàu, dân mới mạnh và đời sống của nhân dân mới được cải thiện về mọi mặt. Đó là nhiệm vụ vẻ vang của các cô, các chú.
Những điều đem phổ biến phải thiết thực, phải chính xác, phải làm sao cho quần chúng có thể hiểu được và làm được. Sau khi đã phổ biến, ta phải theo dõi, giúp đỡ quần chúng học tập và áp dụng cho tốt. Nếu chỉ phổ biến rồi bỏ mặc quần chúng, không quan tâm theo dõi họ thực hiện được hay là không, kết quả tốt hay là xấu, như vậy là thiếu tinh thần trách nhiệm.
Các đồng chí phải đi xuống tận các xí nghiệp, các hợp tác xã, hỏi han công nhân, nông dân yêu cầu gì, họ làm ăn và sinh sống như thế nào và phổ biến những điều cần thiết giúp đỡ họ cải tiến kỹ thuật, phát triển sản xuất, cải thiện đời sống. Các đồng chí phải là những chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng, văn hóa và khoa học, kỹ thuật; phải góp tài góp sức để cải biến bộ mặt nước ta, làm cho nhân dân ta sản xuất và công tác theo khoa học và đời sống của nhân dân ta văn minh, tức là khoa học, lành mạnh và vui tươi.
Đó là nhiệm vụ rất nặng nề mà cũng rất vẻ vang.
Nhân dân ta rất cần cù, thông minh và khéo léo. Trong sản xuất và sinh hoạt, họ có rất nhiều kinh nghiệm quý báu. Cán bộ ta cần tham gia tổng kết những kinh nghiệm quý báu ấy. Việc này, các cô, các chú làm được còn ít, cần phải làm tốt hơn nữa. Cán bộ ta lại phải học tập những đức tính cần cù, giản dị và thiết thực của công nhân, nông dân để trau dồi thêm tư tưởng và tác phong của mình.
Các hội viên là công nhân, nông dân phải nêu cao vai trò xung phong gương mẫu trong việc học tập và áp dụng khoa học, kỹ thuật. Những kinh nghiệm và sáng kiến của mình có thì phải phổ biến cho người khác cùng áp dụng; đồng thời phải bền bỉ, cố gắng học tập khoa học và kỹ thuật.
Hội Phổ biến khoa học và kỹ thuật có nhiệm vụ rất lớn trong việc thực hiện chính sách của Đảng và Nhà nước về công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Hội cần được củng cố và phát triển tốt xuống tận các cơ sở sản xuất công nghiệp, nông nghiệp và các cơ sở khác.
Trước mắt, Hội phải phục vụ tốt ba cuộc vận động sau đây:
1/ Cuộc vận động “cải tiến quản lý hợp tác xã, cải tiến kỹ thuật, nhằm phát triển sản xuất nông nghiệp toàn diện, mạnh mẽ và vững chắc”.
2/ Cuộc vận động “nâng cao tinh thần trách nhiệm, tăng cường quản lý kinh tế tài chính, cải tiến kỹ thuật, chống tham ô, lãng phí, quan liêu”.
3/ Cuộc vận động "đồng bào miền xuôi đi tham gia phát triển kinh tế và văn hóa ở miền núi".
Phải kết hợp đẩy mạnh phong trào thi đua yêu nước trong ba cuộc vận động đó.
Muốn cho công tác phổ biến khoa học, kỹ thuật thành phong trào mạnh mẽ, Hội phải dựa vào lực lượng to lớn của các tổ chức quần chúng như thanh niên, phụ nữ, công đoàn…, đồng thời phải phối hợp chặt chẽ với các ngành chuyên môn và các tổ chức khoa học khác. Hội phải giúp đỡ các ngành, các đoàn thể hoàn thành thắng lợi kế hoạch của Nhà nước.
Hội còn có nhiệm vụ dạy bảo các cháu thiếu niên về khoa học, kỹ thuật, làm cho các cháu ngay từ thuở nhỏ đã biết yêu khoa học, để mai sau các cháu trở thành những người có thói quen sinh hoạt và làm việc theo khoa học.
Đảng, Chính phủ và nhân dân ta đặt nhiều hy vọng vào Hội Phổ biến khoa học và kỹ thuật và mong Đại hội này có những quyết định thiết thực. Mong các cô, các chú cố gắng thi đua làm trọn nhiệm vụ, cố gắng rèn luyện mình thành những chiến sĩ xuất sắc trong công việc phổ biến khoa học, kỹ thuật. Như thế là các cô, các chú góp phần xứng đáng vào sự nghiệp xây dựng thắng lợi chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thực hiện hòa bình thống nhất nước nhà".
Qua nội dung bài phát biểu của Chủ tịch Hồ Chí Minh, càng đọc chúng ta càng thấm thía bài phát biểu của Người, bởi tính thời sự của vấn đề trong giai đoạn hiện nay, mỗi cán bộ khoa học nói riêng và ngành khoa học nói chung, không thể không suy ngẫm và nhận thức một cách nghiêm túc về nhiệm vụ công tác trên lĩnh vực khoa học và công nghệ. Chỉ có nhận thức đúng, mới hành động đúng, chân lý đó không bao giờ thay đổi. Vấn đề đặt ra trong giai đoạn hội nhập hiện nay, càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, bởi cách mạng khoa học công nghệ không chờ đợi riêng ai, cũng như bất cứ quốc gia dân tộc nào! Chính vì quy luật phát triển không ngừng đó, đòi hỏi những cán bộ khoa học nước nhà cần quyết tâm và nỗ lực hơn bao giờ hết trong điều kiện có nhiều thời cơ, cũng như thách thức trong một thế giới hội nhập, đa phương hóa, toàn cầu hóa như hiện nay.
Ngày 18/6/2013, tại kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XIII đã thông qua Luật Khoa học và Công nghệ và thống nhất chọn ngày 18/5 hằng năm là “Ngày Khoa học và Công nghệ Việt Nam”. Nhằm nêu cao tinh thần, trách nhiệm của cộng đồng xã hội đối với sự nghiệp khoa học và công nghệ nói chung, tôn vinh quá trình lao động, sáng tạo, cống hiến của đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ Việt Nam.
Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị số 06-CT/TƯ ngày 07/11/2006 về phát động cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” là có ý nghĩa lâu dài, then chốt. Một thế giới đang bước vào kỷ nguyên toàn cầu hoá, đa phương hóa và kinh tế tri thức, mà trong đó KH&CN và tri thức đã trở thành động lực cho sự phát triển thì những quan điểm của Hồ Chí Minh về KH&CN, tấm gương đạo đức và tác phong của Người trong quan hệ với đội ngũ trí thức vẫn mãi là kim chỉ nam, là động lực để chúng ta có thể tạo nên nhiều kỳ tích về KH&CN trong giai đoạn hội nhập sâu rộng và đi vào thực chất hiện nay.
---------------------------------------
Tài liệu tham khảo: Bài đăng Báo Nhân dân, số 3339, ngày 19/5/1963-Hồ Chí Minh toàn tập, tập 11 (1963-1965), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội 1996).
Tác giả bài viết: ThS. Quản Hoàng Linh