Đa dạng hóa các sản phẩm từ bưởi và hình thức làm kinh tế của người dân vùng bưởi Đoan Hùng

Huyện Đoan Hùng hiện có trên 2.700ha trồng bưởi, trong đó có hơn 1.400ha bưởi đặc sản (giống bưởi Sửu - Chí Đám; bưởi Bằng Luân),tập trung nhiều tại các xã: Chí Đám, Bằng Luân, Hùng Xuyên, Tây Cốc... Sản lượng bưởi quả gần 30 nghìn tấn/năm, giá trị trên 300 tỷ đồng. Đã có trên 105ha bưởi được cấp giấy chứng nhận VietGAP, gần 1.050ha đủ điều kiện đạt tiêu chuẩn sản xuất thực hành nông nghiệp tốt; 269ha được cấp mã số vùng trồng. Trung bình, 1,0ha bưởi đặc sản cho thu nhập vài trăm triệu đồng, chưa kể thêm nguồn thu từ các sản phẩm phụ từ cây bưởi, từ đó cho nguồn thu cao gấp nhiều lần so với các loại cây trồng khác.

1. Đa dạng hóa các sản phẩm từ quả bưởi 

Tiến bộ kỹ thuật thụ phấn hoa bổ sung cho bưởi để tăng số lượng quả trên cây, chất lượng quả đồng đều, phần lớn lượng bưởi quả được tiêu thụ rộng trên thị trường, song vẫn còn một số bưởi quả không đạt tiêu chuẩn bị bỏ lại. Bài toán đặt ra cho người dân là làm sao tận dụng hết giá trị của cây bưởi nâng cao hiệu quả kinh tế để cây bưởi phát triển ổn định, bền vững. Trên cơ sở học hỏi những kiến thức khoa học cùng với sự sáng tạo, những người nông dân đất bưởi đã biến cây bưởi không chỉ cho hoa thơm, trái ngọt mà còn trở thành “cây nguyên liệu” cho chế biến sâu tạo ra những sản phẩm hàng hóa có giá trị, sản phẩm du lịch nông nghiệp trải nghiệm vùng nông thôn… mang lại hiệu quả kinh tế cao.

Hiện huyện Đoan Hùng có 14 Hợp tác xã tham gia vào sản xuất, kinh doanh sản phẩm từ cây bưởi. Các Hợp tác xã đã chủ động, tích cực trong việc liên kết với các hộ dân để hình thành vùng sản xuất hàng hóa tập trung, đảm bảo nguồn nguyên liệu đầu vào đạt chất lượng phục vụ cho hoạt động sản xuất, dần hình thành liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị. Trên địa bàn huyện có 3 cơ sở và 1 công ty chế biến các sản phẩm từ bưởi như: Mứt vỏ bưởi đạt sản phẩm OCOP 3 sao, tinh dầu bưởi, chè bưởi, rượu bưởi... cung ứng ra thị trường tiêu thụ tốt. Các sản phẩm được chế biến có bao bì, nhãn mác… đã góp phần quảng bá mạnh mẽ thương hiệu bưởi Đoan Hùng, lợi nhuận tăng lên gấp 2 - 3 lần, trong đó thu nhập người sản xuất đã không ngừng tăng lên.

Là những Hợp tác xã đi đầu trong việc chế biến các sản phẩm từ bưởi, hiện Hợp tác xã Công nghệ cao Đoan Hùng, Hợp tác xã nông nghiệp Hùng Xuyên trên địa bàn huyện đã sản xuất và tiêu thụ một số sản phẩm như: Chưng cất tinh dầu vỏ bưởi, dầu hạt bưởi, cùi bưởi làm nguyên liệu nấu chè bưởi, mứt bưởi, rượu bưởi (được nấu từ tép bưởi chín ủ lên men)...

Nguyên liệu đầu vào là quả bưởi được thu ở nhiều thời điểm trong năm: Giai đoạn quả non, thời điểm quả chín… dùng chế biến (quả bưởi dùng để chế biến chủ yếu được tận dụng quả bưởi non tỉa thưa, tỉa định lượng số quả để có sự đồng đều quả giữ lại trên cây), thu quả ở các vườn bưởi non mới cho quả các năm đầu tuổi cây kinh doanh (chất lượng quả của cây ra quả những năm đầu ăn tươi chưa được ngon như ở cây có nhiều năm tuổi - bưởi già). Chế biến tinh dầu, sau khi quả được hái phân loại quả có độ đồng đều, sơ chế; gọt lấy phần vỏ tươi đem đi chưng cất bằng phương pháp thủy phân qua thiết bị nồi hơi đun sôi, hệ thống mát làm ngưng tụ và thiết bị tách thu được phần tinh dầu tinh khiết, với 100kg vỏ bưởi sau chưng cất có thể thu được từ 0.5 - 0.8 lít tinh dầu nguyên chất, tùy từng thời điểm cũng như chất lượng của nguyên liệu đầu vào, giá của tinh dầu dao động từ 8 - 12 triệu đồng/lít. Sản phẩm tinh dầu bưởi rất nhiều công dụng, dùng để pha chế, sản xuất: Dầu gội đầu, dưỡng tóc, dưỡng da, trị mụn... Các sản phẩm như: Nước cất hoa bưởi được Hợp tác xã bán với giá từ 8 - 10 triệu đồng/lít (80 - 100 nghìn đồng/lọ 10ml), sản phẩm cùi bưởi tươi (nguyên liệu làm chè bưởi) bán giá 400.000 đồng/kg sấy khô. Với giá bán ổn định (năm 2023 - 2024, Hợp tác xã đã có doanh thu từ các sản phẩm phụ đạt trên 500 triệu đồng, lợi nhuận đạt trên 150 triệu đồng/năm). Các sản phẩm tạo ra đã tận dụng được tối đa từ cây bưởi, vừa tránh lãng phí lại vừa bảo vệ môi trường; góp phần nâng cao giá trị cho cây bưởi, tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho thành viên và Hợp tác xã.

Các Hợp tác xã đã áp dụng công nghệ 4.0 trong việc quảng bá sản phẩm trên sàn thương mại điện tử, các trang mạng xã hội và trang web riêng của Hợp tác xã, đồng thời tham gia các phiên chợ, hội chợ quảng bá và giới thiệu đặc sản vùng miền trong và ngoài tỉnh. Sản lượng bưởi chế biến quả non của Hợp tác xã và thành viên mỗi năm trên 1.000 tấn. Hiện Hợp tác xã đã ép dầu và cung cấp cho các Công ty dược phẩm tại thị trường miền Nam. Mứt bưởi từ cùi bưởi phục vụ thị trường khách hàng ăn vặt...

Bên cạnh đó, từ việc tỉa thưa quả hay ở các vườn bưởi mới trồng cho quả bói những năm đầu còn được bán quả non dịp đầu năm cho các chủ vườn bưởi ghép cây cảnh Bonsai ở Hưng Yên, Hà Nội… phục vụ cây chơi Tết cũng là nguồn thu đáng kể cho nhà vườn, quả non không bị lãng phí bỏ đi như trước đây.

Việc sản xuất và chế biến các sản phẩm từ bưởi đã giúp nhiều hộ trồng bưởi tại đây có thể tiêu thụ bưởi thuận lợi hơn, tránh nguy cơ lâm vào tình trạng “được mùa mất giá” hay “sản lượng tăng mà giá trị quả không cao”. Hàng năm, tiêu thụ hàng trăm tấn quả non, hàng tấn hoa mỗi năm, cho các hộ trồng bưởi trên địa bàn huyện Đoan Hùng có nguồn thu thêm không nhỏ.

2. Hoạt động du lịch nông nghiệp trải nghiệm vườn bưởi 

Không chỉ đa dạng hóa các sản phẩm từ việc tận dụng hoa, quả bưởi mà theo xu thế của xã hội, dịch vụ du lịch trải nghiệm nông nghiệp cũng đã và đang được người dân vùng bưởi bắt “treen” tích cực, mở ra loại hình mới vừa hiện đại, vừa văn minh: Các vườn bưởi được chăm sóc cẩn thận, thâm canh an toàn thân thiện với môi trường, được chỉnh trang dọn dẹp sạch sẽ, thuận tiện đi lại tạo cảm giác thư giãn, có không gian đẹp để cho du khách “Check in”, tham gia các hoạt động giải trí… nhất là vào thời điểm cây ra hoa ở mùa Xuân và vụ quả chín mùa Thu du khách có trào lưu trải nghiệm để lưu lại những kỷ niệm khi đến với vườn bưởi: Vừa chụp ảnh, du khách vừa thưởng thức mùi thơm của hoa bưởi, có thể chọn lựa những trái bưởi căng mọng, chín vàng để thưởng thức cùng bè bạn, mua làm quà ở mùa quả chín được tự tay hái ngay tại vườn. Thông tin nhận được từ lãnh đạo chính quyền địa phương ở các vùng bưởi phát triển dịch vụ du lịch trải nghiệm: Những năm gần đây, lượng du khách đến tham quan vườn bưởi ngày một tăng, có những xã đã đón hàng nghìn lượt khách/năm. Không chỉ thành công về quảng bá sản phẩm đặc trưng của địa phương, mang lại hiệu quả kinh tế cho người dân mà đây còn là một nét văn hóa lưu giữ và lan tỏa sản phẩm đặc sản của địa phương đến với cộng đồng xã hội.

Là cây trồng chính, cây trồng chủ lực phát triển kinh tế cho nông nghiệp huyện Đoan Hùng, nơi mà có nhiều nông dân làm giàu một cách chính đáng từ thuần nông. Cây bưởi không chỉ đơn thuần là cây thu hoạch quả chín mỗi khi thời tiết vào thu, dịp cuối năm, từ việc bán hoa vụ Xuân, thu mua tận dụng những quả bưởi còn non, quả không đạt tiêu chuẩn cho các hộ trồng bưởi để chế biến ra các sản phẩm hàng hóa giá trị cao đã góp phần đa dạng hóa sản phẩm. Sự sáng tạo trong phát triển kinh tế của người dân cũng như các cơ sở, Hợp tác xã nông nghiệp trên địa bàn huyện vùng bưởi không chỉ giúp người dân gia tăng thu nhập, ứng phó tốt hơn trước những biến động của thị trường, mà đây còn là cách để nâng cao chất lượng, giá trị, giữ được vị thế và chất lượng vốn có của loại quả đặc sản vùng Đất Tổ phát triển một cách bền vững.