Cơ chế, chính sách xây dựng đội ngũ trí thức góc nhìn từ thực tiễn

Hiệu quả và những “nút thắt” cần tháo gỡ 

Dân tộc Việt Nam là dân tộc có truyền thống văn hiến. Một trong những yếu tố làm nên văn hiến là trí tuệ, học thức và vai trò của những trí thức, những bậc hiền tài ở mọi thời kỳ, thời đại phát triển của lịch sử dân tộc. Nhận thức đúng vị trí, vai trò, tầm quan trọng của đội ngũ trí thức, từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời đến nay, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm đến đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ bằng nhiều nghị quyết, chủ trương, chính sách cụ thể, tạo cơ sở pháp lý xây dựng đội ngũ trí thức ngày càng lớn mạnh. 

Không phụ lòng tin của Đảng và Nhà nước, đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ Việt Nam luôn nỗ lực đóng góp tích cực vào những thành tựu chung của dân tộc; đặc biệt luôn sát vai cùng giai cấp công nhân, giai cấp nông dân tạo thành khối liên minh công - nông - trí thức vững chắc để hoàn thành sứ mệnh đấu tranh giải phóng dân tộc khỏi ách ngoại xâm, bảo vệ Tổ quốc và xây dựng đất nước cũng như thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) và hội nhập quốc tế hiện nay. Nghị quyết Trung ương 7 (Khóa X) đã khẳng định: “Trong mọi thời đại, tri thức luôn là nền tảng tiến bộ xã hội, đội ngũ trí thức là lực lượng nòng cốt sáng tạo và truyền bá tri thức. Ngày nay, cùng với sự phát triển nhanh chóng của cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, đội ngũ trí thức trở thành nguồn lực đặc biệt quan trọng, tạo nên sức mạnh quốc gia trong chiến lược phát triển…”, “Trí thức Việt Nam là lực lượng lao động sáng tạo đặc biệt quan trọng trong tiến trình xây dựng và đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước và hội nhập quốc tế…” (NQ 27-NQ/TW). 

Sau 16 năm (2008 - 2024) triển khai thực hiện Nghị quyết số 27-NQ/TW của Đảng hiệu quả mang lại đã được nhiều chuyên gia, nhà nghiên cứu chính sách chỉ rõ. Theo đó tập trung vào 5 nội dung chính là: Các địa phương đều đã chú trọng hơn việc hoàn thiện môi trường và điều kiện thuận lợi cho hoạt động của trí thức; đã có nhiều hình thức sáng tạo trong thực hiện chính sách trọng dụng, đãi ngộ và tôn vinh trí thức; tạo chuyển biến căn bản trong đào tạo, bồi dưỡng trí thức; đề cao trách nhiệm của trí thức củng cố và nâng cao chất lượng hoạt động của các hội của trí thức; nâng cao chất lượng công tác lãnh đạo của Đảng đối với đội ngũ trí thức. Bên cạnh những kết quả đạt được như đề cập trên, quá trình triển khai thực hiện các cơ chế, chính sách, nghị quyết của Đảng về xây dựng đội ngũ trí thức bộc lộ một số hạn chế, bất cập, được ví như “nút thắt” cần tháo gỡ. Tổng hợp ý kiến từ nhiều diễn đàn khoa học, hội thảo, hội nghị tổng kết và nhận định của các chuyên gia, nhà nghiên cứu chính sách cho thấy những hạn chế, bất cập về cơ chế, chính sách xây dựng đội ngũ trí thức chủ yếu gồm: Nhận thức của một số cấp ủy, chính quyền địa phương về vị trí, vai trò của đội ngũ trí thức và trách nhiệm đối với đội ngũ trí thức chưa đầy đủ, sâu sắc; chưa gắn việc thực hiện nhiệm vụ xây dựng đội ngũ trí thức vào nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương/đơn vị theo kế hoạch hằng năm và cả nhiệm kỳ. Chưa có cơ chế, chính sách cụ thể bảo đảm/bảo vệ những trí thức đi tiên phong, dám nghĩ, dám làm trong những lĩnh vực chưa có tiền lệ. Do vậy sức mạnh của đội ngũ trí thức ở không ít địa phương/đơn vị chưa được phát huy trong tất cả các khâu, từ đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng, trọng dụng và phát huy dẫn tới những hạn chế, bất cập. 

Một số đề xuất 

Để góp phần tháo gỡ “nút thắt” trong cơ chế, chính sách về xây dựng đội ngũ trí thức nhằm tiếp tục thực hiện có hiệu quả Nghị quyết Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (Khoá X) về “Xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước”; Chỉ thị số 42-CT/TW của Bộ Chính trị “về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước”, tác giả bài viết đề xuất một số nội dung sau: 

Thứ nhất, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh cần chủ động, tăng cường công tác tham mưu cấp ủy đảng, chính quyền địa phương thông qua công tác lãnh đạo, chỉ đạo hệ thống chính trị trong phạm vi quản lý tiếp tục nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của trí thức; đồng thời cụ thể hóa nội dung Nghị quyết số 27-NQ/TW và Chỉ thị số 42-CT/TW phù hợp với điều kiện thực tế địa phương/đơn vị. Từ đó có trách nhiệm, có kế hoạch cụ thể từng năm và cả nhiệm kỳ việc đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng, trọng dụng và phát huy trí tuệ đội ngũ trí thức trong thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội của địa phương. Kịp thời tham mưu, đề xuất lãnh đạo tỉnh sơ kết, tổng kết đánh giá việc thực hiện các nghị quyết, chính sách của Đảng, Nhà nước về xây dựng đội ngũ trí thức theo hướng dẫn của cấp trên hoặc xét thấy cần thiết. Đề xuất lãnh đạo tỉnh ban hành/bổ sung, điều chỉnh chế độ, chính sách thích hợp để thu hút sự đóng góp hiệu quả của đội ngũ trí thức, đáp ứng yêu cầu thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế. 

Thứ hai, Liên hiệp hội và các Hội thành viên tiếp tục củng cố tổ chức, đẩy mạnh công tác phát triển hội viên, nhằm thu hút, tập hợp ngày càng đông đội ngũ trí thức khoa học, công nghệ hiện đang sinh sống và làm việc trên địa bàn tỉnh, đồng thời tiếp tục tập hợp, thu hút trí thức hiện đang sinh sống và làm việc ở trong nước và ở nước ngoài cống hiến tài năng, trí tuệ cho sự nghiệp xây dựng quê hương, trên cơ sở ứng dụng thành tựu công nghệ 4.0, nói cách khác là hình thức gián tiếp/từ xa, đặc biệt chú trọng những chuyên gia đầu ngành, kỹ sư giỏi, am tường các lĩnh vực công nghệ cao. Hình thành đội ngũ trí thức khoa học, công nghệ có số lượng ngày càng đông, chất lượng ngày càng cao, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế. Liên hiệp hội phải là cầu nối liên kết tạo điều kiện để các nhà khoa học gắn việc nghiên cứu với đề xuất các giải pháp phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Mặt khác, đề xuất hình thức tôn vinh xứng đáng với những trí thức có đóng góp xuất sắc mang lại hiệu quả thiết thực đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của quê hương, đất nước. 

Thứ ba, Liên hiệp hội cần bám sát mục tiêu, nhiệm vụ của Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh nhiệm kỳ 2020 - 2025 và các chương trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh để tuyên truyền, động viên hội viên và đội ngũ trí thức tích cực tham gia triển khai thực hiện. Trước mắt, đẩy mạnh và nâng cao chất lượng các hoạt động phổ biến kiến thức khoa học, công nghệ cho các tầng lớp nhân dân. Tập hợp đội ngũ cán bộ khoa học - kỹ thuật thực hiện các nhiệm vụ khoa học theo định hướng phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Tổ chức các hội thảo khoa học, hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội, nâng cao chất lượng và hiệu quả của các đề tài, dự án, chính sách phát triển kinh tế - xã hội. Nâng cao chất lượng, tính hiệu quả, tính ứng dụng và nhân rộng các giải pháp trong Hội thi sáng tạo kỹ thuật, Cuộc thi sáng tạo thanh, thiếu niên, nhi đồng. Tạo phong trào quần chúng rộng rãi tiến quân vào khoa học kỹ thuật, xây dựng nền nếp trong quản lý kỹ thuật ở các cơ sở sản xuất kinh doanh; đồng thời phát động phong trào tư duy sáng tạo trên lĩnh vực khoa học kỹ thuật, để ngày càng có nhiều giải pháp sáng tạo có khả năng ứng dụng vào thực tiễn, mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội, phục vụ đắc lực cho sự nghiệp xây dựng và phát triển tỉnh nhà. 

Thứ tư, tiếp tục kiện toàn, phát triển hệ thống hội thành viên, cần quan tâm bồi dưỡng, tạo điều kiện cho hội viên và đội ngũ trí thức học tập nâng cao trình độ, từng bước kết hợp kiến thức khoa học - công nghệ với hiểu biết xã hội, kết hợp lý luận khoa học với thực tiễn, tiếp cận những vấn đề khoa học - công nghệ hiện đại để tạo ra những giá trị vật chất, tinh thần có hàm lượng trí tuệ cao. Chú trọng công tác truyền bá, bảo tồn và phát triển các giá trị văn hoá dân tộc trên địa bàn tỉnh; tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, nâng cao lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc, tinh thần cộng đồng, tính trung thực trong khoa học và đạo đức nghề nghiệp cho đội ngũ trí thức. Xây dựng được một đội ngũ cán bộ khoa học - kỹ thuật vừa hồng vừa chuyên, từng bước hình thành lực lượng cán bộ đầu ngành kế cận trong các lĩnh vực quản lý nhà nước, nghiên cứu khoa học, sản xuất kinh doanh... của tỉnh nhà ngang tầm với các tỉnh trong khu vực, góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu do Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh, nhiệm kỳ (2020 - 2025) đề ra. Tăng cường khối đại đoàn kết dân tộc trên nền tảng liên minh công - nông - trí thức.