Phát triển văn hóa đọc - lan tỏa động lực tinh thần từ bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm

Ngày 07/3/2024, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam Tô Lâm đã có bài viết sâu sắc về chủ đề “Học tập suốt đời - Một động lực phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”, trong đó, tư tưởng về văn hóa đọc hiện lên như một giá trị cốt lõi, xuyên suốt, góp phần hiện thực hóa mục tiêu xây dựng xã hội học tập, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân cách và bản lĩnh người Việt Nam trong thời đại mới. 

Bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm không chỉ nêu lên các luận điểm sắc bén về ý nghĩa của học tập suốt đời, mà còn gián tiếp vạch ra các định hướng chiến lược để phát triển văn hóa đọc trong môi trường xã hội học tập. Đó là một tư tưởng lớn, xuyên suốt và có tính kế thừa sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh về "văn hóa soi đường cho quốc dân đi", đồng thời mang tính hành động, tính thiết kế chính sách và tổ chức thực hiện cụ thể, hướng đến sự chuyển biến rõ rệt trong đời sống văn hóa của mỗi cá nhân, mỗi cộng đồng, mỗi địa phương. Với tầm nhìn xuyên suốt và sâu sắc, Tổng Bí thư đã khẳng định vai trò then chốt của văn hóa đọc trong xây dựng Đảng về tư tưởng, hình thành đội ngũ cán bộ có năng lực tư duy và đạo đức cách mạng, giáo dục thế hệ trẻ có lý tưởng và khát vọng lớn, đồng thời củng cố trận địa tư tưởng của Đảng trong bối cảnh mới. Bài viết này sẽ làm rõ bốn nội dung cốt lõi trong tư tưởng chỉ đạo của Tổng Bí thư về phát triển văn hóa đọc, xem đây là giải pháp mềm nhưng bền vững để nâng cao trí tuệ dân tộc, tăng cường sức mạnh tinh thần và bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng trong thời đại chuyển đổi nhanh và sâu rộng hiện nay.

Cơ sở lý luận của văn hóa đọc trong tư tưởng của Đảng và Tổng Bí thư Tô Lâm

Ngay từ những ngày đầu lập nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xác định “muốn cứu nước và giải phóng dân tộc, không có con đường nào khác ngoài con đường cách mạng”, và để đi trọn con đường ấy, “phải học, học nữa, học mãi”. Người viết, Người đọc, Người học trở thành ba trụ cột làm nên trí tuệ, bản lĩnh và phẩm giá của một người cán bộ cách mạng. Từ di sản tư tưởng ấy, Đảng ta qua các kỳ Đại hội, đặc biệt từ Đại hội XI đến Đại hội XIII, liên tục nhấn mạnh đến nhiệm vụ “phát triển toàn diện con người Việt Nam”, “xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời”, “phát triển văn hóa đọc, khuyến học, khuyến tài”. 

Trong dòng chảy ấy, bài viết “Học tập suốt đời - Một động lực phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc” của Tổng Bí thư Tô Lâm thể hiện một bước phát triển mới trong tư duy lý luận của Đảng ta về vai trò của tri thức và con người. Tổng Bí thư nhấn mạnh rằng: “Học tập suốt đời không chỉ là nhu cầu của mỗi cá nhân, mà còn là yêu cầu khách quan của sự phát triển đất nước trong tình hình mới”. Văn hóa đọc, trong ý niệm ấy, không dừng lại ở việc đọc sách, mà là một hệ sinh thái bao gồm thói quen đọc, phương pháp đọc, môi trường đọc, năng lực lựa chọn và xử lý thông tin, thái độ với tri thức, tinh thần tự học và sự lan tỏa giá trị học thuật trong cộng đồng. 

Cơ sở lý luận của văn hóa đọc trong tư tưởng Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đồng thời là sự tiếp biến tinh thần “văn hóa làm gốc”, “tri thức là sức mạnh”, “con người là trung tâm” mà Đảng ta đã xác lập trong suốt tiến trình đổi mới và phát triển đất nước. Đây không chỉ là sự bổ sung vào kho tàng tư tưởng của Đảng một chiều kích mới, mà còn là lời hiệu triệu mạnh mẽ về việc cần khơi dậy khát vọng học tập, khát vọng phát triển, khát vọng cống hiến trong toàn dân. 

Văn hóa đọc trong thực tiễn phát triển xã hội và định hướng của Tổng Bí thư Tô Lâm

Bước vào thời đại bùng nổ thông tin và chuyển đổi số sâu rộng, Việt Nam đứng trước cả thời cơ lớn và thách thức không nhỏ trong việc phát triển con người, nâng cao dân trí, hiện đại hóa đời sống văn hóa. Từ chỗ tri thức được tiếp cận chủ yếu qua sách in truyền thống, ngày nay con người có thể đọc qua sách điện tử, nghe sách nói, tiếp nhận kiến thức qua video, mạng xã hội, các nền tảng học tập trực tuyến. Sự đa dạng này mở rộng khả năng học tập suốt đời, song cũng đặt ra những nguy cơ đáng lo ngại về sự mai một của thói quen đọc sách, sự sa sút của năng lực tư duy độc lập và khả năng chắt lọc thông tin có giá trị. 

Trong bài viết của mình, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ rằng: “Học tập suốt đời phải trở thành một phong trào xã hội sâu rộng, gắn liền với sự phát triển văn hóa, đặc biệt là văn hóa đọc”. Đây là một thông điệp có tính chỉ đạo và hành động rõ ràng. Văn hóa đọc cần được khơi dậy bằng nhiều con đường: Từ xây dựng thói quen trong gia đình, đổi mới giáo dục học đường, phát triển các thiết chế văn hóa đọc hiện đại, ứng dụng công nghệ trong lưu trữ và phân phối sách, cho đến việc tổ chức các phong trào đọc sách toàn dân, nâng cao vai trò của người thầy, của trí thức và của tổ chức Đảng trong thúc đẩy học tập suốt đời. Đặc biệt, Tổng Bí thư nhấn mạnh đến việc “cán bộ, đảng viên phải là người tiên phong trong học tập và đọc sách”, bởi chính họ là người tạo ảnh hưởng lan tỏa, là tấm gương trong cộng đồng. Đây chính là điểm mấu chốt phân biệt giữa học tập mang tính hành vi cá nhân và học tập mang ý nghĩa văn hóa - chính trị. Trong tư duy của Tổng Bí thư, văn hóa đọc không chỉ là hành vi của người đọc, mà là năng lực văn hóa của cả một cộng đồng, là biểu hiện của chất lượng lãnh đạo, quản lý, và là biểu tượng của khát vọng phát triển.

Trong tư duy của Tổng Bí thư Tô Lâm không chỉ đặt văn hóa đọc trong khuôn khổ chính sách, mà nâng nó lên tầm triết lý phát triển. Đọc không chỉ để có thêm thông tin, mà để nâng cao phẩm giá, rèn luyện đạo đức, làm giàu tâm hồn, mở rộng tầm nhìn, củng cố bản lĩnh. Đọc là hành động cách mạng của tư duy, là biểu hiện của trách nhiệm công dân, là một cách thức thiết thực để thực hành tư tưởng Hồ Chí Minh trong thời đại mới. Chính vì vậy, định hướng mà Tổng Bí thư đưa ra là toàn diện và sâu sắc, bao trùm cả giáo dục, văn hóa, khoa học, truyền thông, công nghệ và quản trị xã hội.

Văn hóa đọc và vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên 

Một trong những điểm nhấn đặc biệt trong bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm là vai trò tiên phong, gương mẫu của đội ngũ cán bộ, đảng viên trong việc thúc đẩy học tập suốt đời, phát triển văn hóa đọc và kiến tạo môi trường tri thức trong cộng đồng. Theo Tổng Bí thư, “người cán bộ phải là tấm gương học tập không ngừng nghỉ, phải không ngừng đọc để hiểu dân, hiểu đời, hiểu mình, từ đó hành động đúng đắn, sáng tạo, vì lợi ích của Đảng, của nhân dân”. Thực tiễn đã chứng minh rằng, ở nơi nào cán bộ cấp ủy gương mẫu trong học tập, có thói quen đọc sách, biết dùng sách để soi sáng thực tiễn, ở nơi đó hoạt động giáo dục chính trị tư tưởng có chiều sâu, sinh hoạt chi bộ có tính lý luận, công tác dân vận có chiều cảm hóa, quản lý xã hội có chất lượng thuyết phục. Ngược lại, nơi nào cán bộ thờ ơ với việc đọc, ngại học, lười nghiên cứu thì tư duy trì trệ, hành xử máy móc, công việc trì trệ, quần chúng thiếu niềm tin và tổ chức Đảng dễ mất sức chiến đấu. Do đó, trong chỉ đạo của Tổng Bí thư, việc học tập, đọc sách và nêu gương của cán bộ không chỉ là vấn đề cá nhân, mà là chiến lược nâng cao chất lượng đội ngũ, làm trong sạch bộ máy, tăng cường sức mạnh của hệ thống chính trị trong điều kiện mới.

Tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm về việc “xây dựng Đảng bằng tri thức, đạo đức và khát vọng” chính là lời hiệu triệu sâu sắc nhất để toàn hệ thống chính trị hành động vì văn hóa đọc. Chưa bao giờ việc đọc lại mang ý nghĩa chiến lược và cấp bách như hiện nay. Trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo, nền kinh tế số, xã hội số, quốc gia nào không phát triển tri thức thì sẽ bị loại khỏi cuộc chơi toàn cầu. Mỗi cán bộ, đảng viên, bằng việc đọc - học - suy ngẫm - hành động, sẽ là mắt xích quan trọng trong chuỗi phát triển tri thức của đất nước. Trong ánh sáng tư tưởng chỉ đạo của Tổng Bí thư, văn hóa đọc không còn là biểu hiện văn hóa cá nhân, mà trở thành nội dung xây dựng Đảng về tư tưởng, về đạo đức, về văn hóa - một nội dung căn cốt để xây dựng Đảng vững mạnh toàn diện trong thời đại mới.

Văn hóa đọc gắn với công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong thời kỳ mới 

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, chuyển đổi số và cuộc cạnh tranh phức tạp về tư tưởng - văn hóa, nhiệm vụ bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam ngày càng trở nên cấp thiết, toàn diện và mang tính chiến lược. Sự chống phá của các thế lực thù địch ngày nay không còn diễn ra bằng những hành vi bạo lực, mà chủ yếu thông qua tấn công tư tưởng, xuyên tạc lịch sử, phủ nhận thành tựu cách mạng, gieo rắc hoài nghi về vai trò lãnh đạo của Đảng, về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, về bản sắc văn hóa và giá trị truyền thống dân tộc. Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh rằng: “Trong thời đại thông tin, việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng không thể chỉ bằng mệnh lệnh, mà cần dựa trên nền tảng tri thức, lý luận, văn hóa và sự đồng thuận xã hội. Phát triển văn hóa đọc chính là phát triển khả năng tư duy độc lập, năng lực phản biện tích cực và bản lĩnh tư tưởng của mỗi cán bộ, đảng viên và nhân dân”. 

Trên thực tế, một trong những nguyên nhân khiến một bộ phận cán bộ, đảng viên dao động, nhạt Đảng, khô Đoàn, mất lý tưởng là do thiếu đọc, lười học, ngại nghiên cứu lý luận. Họ dễ bị cuốn theo trào lưu, dễ tin vào thông tin bịa đặt, dễ bị dẫn dắt bởi cảm xúc nhất thời. Điều này không chỉ nguy hiểm về mặt cá nhân mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín của tổ chức Đảng và hiệu quả lãnh đạo của hệ thống chính trị. Chính vì vậy, việc Tổng Bí thư Tô Lâm đặt văn hóa đọc vào vị trí trung tâm của chiến lược giáo dục lý luận, tư tưởng chính trị là một quyết sách có tầm nhìn xa. Nó giúp Đảng không chỉ “chống” lại các biểu hiện sai trái, mà còn “xây” được một hệ miễn dịch tư tưởng trong từng con người, từng tổ chức, từng địa phương, thông qua việc bồi đắp tri thức, nuôi dưỡng niềm tin và khơi dậy tinh thần tự học, tự rèn, tự bảo vệ mình trước các nguy cơ phi truyền thống.

Bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm về phát triển văn hóa đọc không chỉ đơn thuần là một lời hiệu triệu, một chỉ đạo hành chính hay một chủ trương khuyến khích học tập, mà thực sự là một định hướng chiến lược lớn, có chiều sâu tư tưởng và giá trị thực tiễn lâu dài, mang tầm vóc xây dựng Đảng trong thời đại mới.

Thứ nhất, tư tưởng chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm đã đặt phát triển văn hóa đọc vào trung tâm của công cuộc chấn hưng văn hóa dân tộc. Đây không phải là tư tưởng riêng về giáo dục hay thư viện, mà là quan điểm toàn diện về việc kiến tạo một xã hội học tập, một nền chính trị có nền tảng lý luận vững chắc, một hệ thống chính trị dẫn dắt bằng tri thức và một dân tộc vươn lên bằng sức mạnh của tinh thần khai sáng. Từ chỗ đặt văn hóa đọc trong mối quan hệ với văn hóa dân tộc, đạo lý truyền thống, năng lực tự học, cho đến việc gắn kết đọc với năng lực công tác, phẩm chất đạo đức, bản lĩnh chính trị, Tổng Bí thư đã khẳng định một cách nhất quán rằng: đọc không chỉ là việc của trí thức hay nhà nghiên cứu, mà là yêu cầu thường trực của mỗi cán bộ, mỗi đảng viên, mỗi công dân yêu nước trong thời đại mới.

Thứ hai, văn hóa đọc phải trở thành chuẩn mực trong xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên. Một Đảng cầm quyền muốn mạnh phải có đội ngũ cán bộ giỏi lý luận, sắc sảo thực tiễn, giàu tri thức, sâu sắc tư duy và vững vàng trước mọi cám dỗ vật chất và thách thức tư tưởng. Để làm được điều đó, không có con đường nào khác ngoài học tập và đọc sách. Đọc để nhận thức đúng; học để hành động hiệu quả; tư duy để đổi mới; thấu hiểu để lãnh đạo. Mỗi cán bộ Đảng viên không đọc - tức là dừng lại; không học - tức là tụt hậu; không có tư duy lý luận - tức là không đủ sức lãnh đạo. Vì thế, thúc đẩy văn hóa đọc trong Đảng không phải là nhiệm vụ phụ, mà là điều kiện cần để xây dựng Đảng về tư tưởng, về tổ chức, về đạo đức và về văn hóa trong giai đoạn mới.

Thứ ba, văn hóa đọc là khởi đầu cho công cuộc khơi dậy khát vọng phát triển đất nước từ thế hệ trẻ - thế hệ sẽ lãnh đạo, sáng tạo và bảo vệ Việt Nam trong tương lai. Thanh niên có thói quen đọc sách là thanh niên biết suy nghĩ, có lý tưởng và có khả năng hành động vì mục tiêu cao cả. Học sinh - sinh viên đam mê đọc không chỉ học giỏi, mà còn biết tự tu dưỡng, tự khám phá, tự định hướng nghề nghiệp, biết gắn khát vọng cá nhân với vận mệnh quốc gia. Việc xây dựng không gian đọc trong nhà trường, thư viện số trong trường đại học, tủ sách học đường, câu lạc bộ bạn đọc trong thanh niên… là những bước đi căn bản nhưng thiết thực để đầu tư cho trí tuệ dân tộc. Muốn phát triển đất nước đến năm 2045 thành quốc gia phát triển, không thể không bắt đầu từ sự phục hưng văn hóa học đường, văn hóa học tập và văn hóa đọc trong giới trẻ hôm nay.

Thứ tư, phát triển văn hóa đọc chính là giải pháp mềm nhưng căn cơ và bền vững để bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Trong thời đại nhiễu loạn thông tin, bùng nổ dữ liệu và diễn biến tư tưởng phức tạp, thì đọc sách lý luận, sách cách mạng, sách văn hóa chính là phương thức hiệu quả nhất để nuôi dưỡng “kháng thể tinh thần” cho mỗi người dân, đặc biệt là cán bộ, đảng viên. Một tổ chức Đảng có nhiều người đọc là tổ chức vững về tư tưởng. Một xã hội biết phân biệt đúng - sai từ trang sách là xã hội khó bị thao túng. Mỗi cuốn sách hay là một “pháo đài tư tưởng”; mỗi người đọc có lý tưởng là một “chiến sĩ thầm lặng” trên mặt trận bảo vệ Đảng, bảo vệ chân lý, bảo vệ độc lập dân tộc và bảo vệ khát vọng phát triển Việt Nam.

Thực hiện chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm về phát triển văn hóa đọc là thực hiện chiến lược xây dựng con người Việt Nam mới - yêu nước, trí tuệ, bản lĩnh, nhân văn; là kiến tạo một Đảng cầm quyền mạnh từ gốc rễ tinh thần; là chuẩn bị nguồn nhân lực đủ sức dẫn dắt đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh trí tuệ khốc liệt. Vì thế, hơn lúc nào hết, mỗi cơ quan, đơn vị, tổ chức Đảng cần hành động quyết liệt: Xây dựng môi trường đọc, đầu tư không gian đọc, khuyến khích thói quen đọc trong cán bộ; đưa tiêu chí đọc - học - viết - chia sẻ sách vào đánh giá chất lượng chi bộ, đoàn thể, địa phương, trường học. Mỗi cán bộ, đảng viên hãy bắt đầu từ một trang sách mỗi ngày, một dòng ghi chép mỗi tuần, một buổi chia sẻ sách mỗi tháng, một thói quen học cả đời. Từ đó, chúng ta sẽ xây dựng được một Đảng vững tư tưởng - giỏi lý luận - giàu trí tuệ - sáng đạo đức - mạnh hành động - sâu văn hóa - rộng ảnh hưởng. Đó chính là con đường phát triển bền vững nhất, nhân văn nhất, có chiều sâu văn hóa nhất, để giữ gìn nền tảng tư tưởng, khơi dậy khát vọng dân tộc và vững bước tiến vào kỷ nguyên mới.