Tư tưởng Hồ Chí Minh là hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam. Trong di sản đồ sộ, phong phú có tầm nhìn sâu rộng đó của Người, tư tưởng Hồ Chí Minh về khoa học và công nghệ có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước, đặc biệt trong thời kỳ hội nhập kinh tế thế giới.
Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ I của Hội Phổ biến Khoa học, Kỹ thuật Việt Nam, ngày 18/5/1963 Bác Hồ đã phát biểu những quan điểm của mình về khoa học tự nhiên và kỹ thuật. Người đã thể hiện sự quan tâm của mình đối với vấn đề năng suất lao động và tăng năng suất lao động. Người cho rằng: “Khoa học phải từ sản xuất mà ra và phải trở lại phục vụ sản xuất, phục vụ quần chúng, nhằm nâng cao năng suất lao động và không ngừng cải thiện đời sống của nhân dân, bảo đảm cho chủ nghĩa xã hội thắng lợi”. (Hồ Chí Minh toàn tập, Tập 11, tr.78).
Chủ tịch Hồ Chí Minh phát biểu tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ I Hội Phổ biến khoa học, kỹ thuật Việt Nam ngày 18/5/1963
Cũng tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ I của Hội Phổ biến khoa học, kỹ thuật Chủ tịch Hồ Chí Minh còn khẳng định: Dưới chế độ xã hội chủ nghĩa, khoa học là tài sản chung của toàn dân chứ không phải là tài sản riêng của một nhóm người nào. Khoa học công nghệ phải hướng về con người, giải phóng con người, phát triển con người toàn diện. Những thành tựu của khoa học công nghệ phải được sử dụng vì sự tiến bộ của xã hội, vì lợi ích và hạnh phúc của đông đảo quần chúng.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, khoa học công nghệ làm cho sản xuất phát triển nhanh. Ngược lại, sản xuất cũng chính là động lực thúc đẩy quá trình phát triển của khoa học công nghệ. Ngoài ra, khoa học công nghệ còn có nhiệm vụ phục vụ sự phát triển của xã hội, cải tiến xã hội nhằm gìn giữ, phát triển bản sắc văn hoá dân tộc, đồng thời tiếp thu tinh hoa văn hoá thế giới. Tư tưởng đó của Người không thuần tuý là lời chỉ dẫn cho việc giải quyết một vấn đề lý luận đặt ra từ thực tiễn, mà còn là định hướng cho sự phát triển của khoa học.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về khoa học công nghệ trước hết là con người - người hiền tài. Người coi đó là trung tâm của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Phải xây dựng con người có hiểu biết, con người có tri thức để phụng sự Tổ quốc. “Kiến thiết đất nước cần có nhân tài”. Hiền tài là nguyên khí quốc gia. Khi nói đến con đường hình thành và phát triển đội ngũ trí thức mới, trong đó có các nhà khoa học, trong bài “Đảng Lao động Việt Nam với lao động trí óc”, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Đào tạo trí thức mới. Cải tạo trí thức cũ. Công nông trí thức hóa. Trí thức công nông hóa”. Ngay trong những ngày đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, nhiều cán bộ đã được Người cử ra nước ngoài học tập. Nhiều nhà khoa học theo tiếng gọi thiêng liêng của Người đã từ bỏ cuộc sống cao sang nơi “đất khách quê người” về nước tham gia hai cuộc kháng chiến gian khổ nhưng vô cùng vinh quang của dân tộc. Chính họ là những người đã góp phần xứng đáng của mình vào sự nghiệp khoa học và công nghệ hiện đại nước nhà. Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên quan tâm làm tất cả những gì có thể vì sự phát triển nền khoa học công nghệ của đất nước. Người đặc biệt coi trọng việc tập hợp trí thức, trọng dụng nhân tài, chăm lo xây dựng đội ngũ cán bộ khoa học, kỹ thuật.
Ở tỉnh ta, Khoa học công nghệ, phát triển đội ngũ trí thức luôn được Tỉnh uỷ, UBND tỉnh quan tâm, chỉ đạo. Nhiều Nghị quyết của Tỉnh ủy đã được ban hành như: Chương trình hành động số 28-CTr/TU ngày 23/9/2008 của Ban Thường vụ Tỉnh uỷ Phú Thọ thực hiện Nghị quyết số 27-NQ/TW về xây dựng đội ngũ trí thức; chương trình hành động số 43-CTr/TU ngày 26/11/2009 của Tỉnh uỷ Phú Thọ Thực hiện Thông báo kết luận số 234-TB/TW của Bộ Chính trị kiểm điểm thực hiện Nghị quyết Trung ương 2 (khoá VIII) về khoa học - công nghệ; nhiệm vụ, giải pháp phát triển khoa học và công nghệ từ nay đến năm 2020; chương trình hành động số 51-CTr/TU ngày 16/8/2010 của Tỉnh uỷ Phú Thọ thực hiện Chỉ thị 42-CT/TW của Bộ Chính trị về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam; Kế hoạch số 56-KH/TU ngày 25/1/2013 về thực hiện Nghị quyết số 20 NQ/TW ngày 01/11/2012 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (Khóa XI) về phát triển Khoa học và Công nghệ; UBND tỉnh cũng ban hành nhiều chương trình, kế hoạch, cơ chế chính sách nhằm đẩy mạnh phát triển khoa học và công nghệ đó là: Quyết định số 07/2012/QĐ-UBND ngày 28/2/2012 phê duyệt Chiến lược phát triển khoa học và công nghệ tỉnh Phú Thọ đến năm 2020; quyết định số 25/2012/QĐ-UBND ngày 21/12/2012 về việc ban hành Quy định hỗ trợ các doanh nghiệp sản xuất công nghiệp nhỏ và vừa đầu tư đổi mới, hiện đại hóa công nghệ trong các lĩnh vực ưu tiên phát triển trên địa bàn tỉnh Phú Thọ; quyết định số 2895/QĐ-UBND ngày 03/11/2016 phê duyệt Chương trình phát triển tài sản trí tuệ trên địa bàn tỉnh; quyết định số 26/2016/QĐ-UBND ngày 31/8/2016 quy định về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội đối với Liên hiệp các Hội KH&KT tỉnh; quyết định số 2639/QĐ-UBND về ban hành quy định tiêu chuẩn, ngành đào tạo, chế độ và quy chế quản lý đối với cán bộ, công chức được cử đi đào tạo thạc sỹ, tiến sỹ đến năm 2020...
Việc đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, trí thức luôn được Tỉnh ủy và các cấp ủy, chính quyền quan tâm, thực hiện qui hoạch cán bộ, hàng năm rà soát và xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng. Công tác đào tạo, bồi dưỡng được thực hiện toàn diện cả về chuyên môn, nghiệp vụ và lý luận chính trị. Phương thức đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, trí thức khá đa dạng, như: Đào tạo tập trung, tại chức, dài hạn, ngắn hạn... nhằm nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và lý luận chính trị, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ.
Đến nay, trên địa bàn tỉnh đã xây dựng, hình thành được một mạng lưới các tổ chức khoa học và công nghệ của Trung ương và địa phương khá đồng bộ, phù hợp với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật cho nghiên cứu, chuyển giao khoa học và công nghệ của các tổ chức khoa học và công nghệ được đầu tư đáng kể. Nhiều tổ chức khoa học được đầu tư đồng bộ, hiện đại, nâng cao năng lực nghiên cứu; các bệnh viện tuyến tỉnh, tuyến huyện, các trường cao đẳng, đại học, các cơ sở đào tạo nghề được đầu tư xây dựng kiên cố, có hệ thống máy móc, thiết bị khám chữa bệnh tiên tiến, có hệ thống phòng thí nghiệm, thực hành, thư viện hiện đại ngày càng đáp ứng tốt hơn về yêu cầu nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học công nghệ. Nhiều doanh nghiệp đã chủ động đầu tư đổi mới trang thiết bị, xây dựng các phòng thí nghiệm đạt chuẩn LAS, VILAS.
Hoạt động khoa học công nghệ của tỉnh những năm gần đây có nhiều đổi mới, đã nghiên cứu, ứng dụng hàng nghìn đề tài, dự án từ cấp cơ sở đến cấp quốc gia, ở trên tất cả các lĩnh vực: Khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, khoa học công nghệ... từ những vấn đề lý luận đến những vấn đề cụ thể thực tiễn đặt ra. Cơ chế hoạt động khoa học công nghệ được đổi mới, ban hành các qui định về công tác phối hợp trong các hoạt động khoa học công nghệ; qui định về sử dụng kinh phí trong hoạt động khoa học công nghệ; qui định về quản lý, phương thức lựa chọn các đề tài, dự án khoa học công nghệ. Hoạt động khoa học và công nghệ đã gắn bó hơn với sản xuất và đời sống, gắn với quy hoạch, kế hoạch, gắn với dân và doanh nghiệp, bám sát thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Các hoạt động nghiên cứu, chuyển giao ứng dụng khoa học công nghệ đã giữ một vai trò quan trọng trong việc tiếp thu, làm chủ và khai thác có hiệu quả các công nghệ mới, góp phần đa dạng hóa, nâng cao năng suất, chất lượng các sản phẩm nông nghiệp, công nghiệp.
Các hội trí thức khoa học của tỉnh được thường xuyên kiện toàn, củng cố phát triển cả về số lượng hội thành viên và hội viên. Đến nay, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh có 27 Hội thành viên và tổ chức trực thuộc với tổng số hơn 59.000 hội viên, trong đó giáo sư, phó giáo sư 13 người, tiến sĩ 89 người, phần lớn hội viên có trình độ đại học và trên đại học. Hoạt động của các hội ngày càng phong phú, bám sát các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội trọng tâm của tỉnh và của từng địa phương; thiết thực giải quyết những vấn đề cụ thể của đời sống xã hội, đi đầu trong việc tuyên truyền, phổ biến kiến thức khoa học công nghệ, chuyển giao kỹ thuật vào sản xuất và đời sống; Liên hiệp hội tích cực tham gia các hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội, bước đầu được xã hội ghi nhận; tổ chức các Hội thi sáng tạo khoa học kỹ thuật hàng năm, góp phần thúc đẩy phong trào nghiên cứu khoa học, áp dụng tiến bộ kỹ thuật trong tỉnh...
Kỷ niệm 129 năm Ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh là dịp để chúng ta nhận thức sâu sắc hơn về những giá trị dẫn đường bền vững của tư tưởng Hồ Chí Minh, những giá trị nhân văn và phát triển trong hệ thống các giá trị tư tưởng, đạo đức của Người. Trong giai đoạn mới của đất nước, với xu thế phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ, đặc biệt là Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, cùng với quá trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng mà trong đó khoa học công nghệ và tri thức đã trở thành động lực trực tiếp và quan trọng nhất thì những quan điểm của Hồ Chí Minh về khoa học công nghệ, tấm gương đạo đức và tác phong của Người vẫn mãi mãi là kim chỉ nam, là động lực để chúng ta đẩy mạnh phát triển khoa học công nghệ trong thời kỳ đổi mới, xây dựng đất nước và hội nhập.
Tác giả bài viết: ThS. Hoàng Văn Tuyển - Chủ tịch Liên hiệp các Hội KH&KT tỉnh Phú Thọ