I. CƠ SỞ KHOA HỌC, THỰC TIỄN VÀ THỰC TRẠNG MIẾU THỜ LANG LIÊU - HÙNG CHIÊU VƯƠNG
Theo Ngọc phả Hùng Vương và ý kiến của các nhà nghiên cứu cho thấy: Lang Liêu là con trai thứ của Vua Hùng thứ 6 (Hùng Huy Vương). Khi lựa chọn người kế vị, Vua Hùng thứ 6 đã yêu cầu các con trai mỗi người làm một mâm cỗ để chọn ra người nhường ngôi báu. Bằng tấm lòng hiếu thảo, Lang Liêu đã lấy gạo nếp thơm, là sản phẩm lao động của mình để làm ra hai thứ bánh là Bánh Chưng và Bánh Dầy tượng trưng cho Trời - Đất và triết lý “Âm dương ngũ hành” để dâng lên vua cha. Vua Hùng thứ 6 thấy “Bánh thì ngon, ý thì hay, tâm đức thì trong sáng”, đã cảm kích và quyết định chọn Lang Liêu làm người kế vị, trở thành Vua Hùng thứ 7 - Hùng Chiêu Vương. Từ đó, tích Bánh Chưng, Bánh Dầy đã được nhân dân lưu truyền, trở thành văn hóa khắc sâu trong tiềm thức của mọi người dân Đất Việt và được lưu truyền từ đời này sang đời khác, trở thành lễ vật cúng gia tiên của mọi gia đình Việt Nam.
Sau khi lên ngôi, Hùng Chiêu Vương là một ông Vua hiền tài, anh minh, đức độ, luôn tu rèn bản thân, sống giản dị, lấy nhân nghĩa để giáo hóa trăm họ; tâm niệm của Ngài là làm sao cho dân yên, nước thịnh, thiên hạ thái bình. Hùng Chiêu Vương rất chăm lo chính sự, thờ cúng, hương khói tổ tiên, Ngài thường lên đỉnh núi Nghĩa Lĩnh làm lễ cầu xin trời đất ban cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tốt tươi, nhân khang, vật thịnh. Với tấm lòng tôn kính, ghi ơn công đức Lang Liêu, từ lâu nhân dân làng Dữu Lâu đã lập Miếu thờ, hàng năm hương khói thờ phụng, thực hiện các nghi lễ Tế - Rước và tổ chức các trò chơi dân gian như đánh Lốc (Lùa Gà), hát Xoan,... Miếu trước đây gọi là "Dữu Lâu Vũ Miếu", ban đầu được làm đơn sơ, tường đắp bằng đất, mái lợp lá cọ; đến năm Nhâm Tuất (1802) nhân dân xây dựng lại Miếu gồm ba gian, tường gạch, mái lợp ngói âm, bên trong có tầng gác liệng gỗ đặt Ban thờ, Long ngai, Bài Vị Lang Liêu, bát hương và các đồ tế khí. Trên câu đầu của ngôi Miếu cổ có khắc dòng chữ Hán - Nôm: Thiệu Trị lục niên, lục nguyệt, nhị thập tam nhật thụ trụ lương thời đại cát; Nghĩa là: Ngày tốt 23 tháng 6 niên hiệu Thiệu Trị thứ 6 (1846) dựng cột cất nóc đại cát. Theo các nhà nghiên cứu, đây là một lần trùng tu, đồng thời là cơ sở khoa học xác đáng để khôi phục lại Miếu thờ tại phường Dữu Lâu.
Từ Ngọc phả và các căn cứ về văn hóa, truyền thuyết khẳng định đã có đủ cơ sở khoa học để xác định vai trò, vị trí, thân thế và sự nghiệp của Lang Liêu - Hùng Chiêu Vương trong tiến trình lịch sử của dân tộc. Đồng thời, theo một số nhà khoa học thì văn hóa dân gian cũng là một nguồn tư liệu, nhiều khi là căn cứ khoa học duy nhất để nhận diện, tái tạo một giai đoạn lịch sử, một thời đại nhất định.
Đầu những năm 1960, Nhà nước có chủ trương xây dựng trường cấp I, cấp II Dữu Lâu, chính quyền đã cho tháo dỡ Miếu cổ và san bằng khu vực để lấy mặt bằng xây dựng. Những vật liệu tháo dỡ, Hợp tác xã cho xây dựng thành nhà kho chứa thóc. Từ đó đến nay, nhân dân địa phương không còn nơi thờ tự Lang Liêu. Hiện tại Bài Vị của Ngài được nhân dân rước về phối thờ tại Đình làng Dữu Lâu nơi thờ Tản Viên Sơn Thánh và Cao Sơn Quý Minh.
Cung Lang Liêu thuộc Miếu Lang Liêu xưa
Năm 2013, UBND tỉnh Phú Thọ đã ban hành văn bản số 3032/UBND-VX5 ngày 06/8/2013 về việc cho phép khôi phục Miếu thờ Lang Liêu tại khu vực đồng Cả Ông, phường Dữu Lâu. Trước đó, ngày 22/3/2013 Chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ đã ban hành Quyết định số 748/QĐ-UBND về việc phê duyệt quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 khu nhà ở đô thị đồng Cả Ông, trong đó cũng đã xác định vị trí xây dựng dự án Vườn Trầu, Miếu thờ Lang Liêu.
Từ thực trạng trên, cho thấy việc khôi phục Miếu thờ Lang Liêu - Hùng Chiêu Vương tại phường Dữu Lâu, thành phố Việt Trì là rất cần thiết nhằm đáp ứng nguyện vọng của đông đảo quần chúng nhân dân, tạo thành điểm đến hấp dẫn trong hành trình du lịch văn hóa tâm linh, về với cội nguồn dân tộc Việt Nam.
Một phần còn lại hiện nay của Miếu thờ Lang Liêu xưa
II. QUAN ĐIỂM VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP KHÔI PHỤC MIẾU THỜ
1. Quan điểm
Việc khôi phục cần theo hướng mở (áp dụng đối với di tích chưa được xếp hạng), xã hội hóa, huy động tối đa sự đóng góp của cộng đồng doanh nghiệp, doanh nhân và toàn xã hội. Nhà nước giữ vai trò định hướng, đảm bảo cho việc xây dựng, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử của Miếu thờ theo quy định.
Miếu thờ Lang Liêu - Hùng Chiêu Vương sẽ là điểm đến trong hệ thống tín ngưỡng Hùng Vương, là nơi phối hợp tổ chức các lễ hội văn hóa, ẩm thực, thu hút du khách thập phương về nguồn, làm phong phú thêm đời sống văn hóa, tinh thần vùng Đất Tổ, đô thị Việt Trì và góp phần vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Phú Thọ.
2. Đề xuất giải pháp
2.1. Rà soát, điều chỉnh, bổ sung quy hoạch
Thực hiện rà soát quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 khu nhà ở đô thị đồng Cả Ông, phường Dữu Lâu theo Quyết định số 748/QĐ-UBND, ngày 22/3/2013 của Chủ tịch UBND tỉnh (nếu cần thiết có thể nghiên cứu để điều chỉnh, bổ sung một số hạng mục đảm bảo phù hợp với kiến trúc, cảnh quan khu quy hoạch Miếu thờ).
2.2. Thành lập Ban vận động xây dựng Miếu thờ
Ban vận động khôi phục Miếu thờ Lang Liêu, gồm đại diện: Văn phòng UBND tỉnh; UBND thành phố Việt Trì, đại diện UBMTTQ thành phố; cấp ủy, chính quyền và nhân dân phường Dữu Lâu; Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh; đại diện một số Hội, Hiệp hội, doanh nghiệp, doanh nhân, nhà khoa học, nhà nghiên cứu. Trong đó, UBND thành phố Việt Trì là thành viên chính, chịu trách nhiệm chủ trì, phối hợp với các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan để thực hiện.
Ban vận động có nhiệm vụ kêu gọi sự tham gia, đóng góp về trí tuệ, tinh thần và vật chất để khôi phục Miếu thờ Lang Liêu; kêu gọi các nhà đầu tư, doanh nhân, doanh nghiệp đầu tư xây dựng không gian Văn hóa Ẩm thực Lang Liêu phục vụ các chương trình, sự kiện về ẩm thực, du lịch.
2.3. Lập và phê duyệt dự án đầu tư xây dựng Miếu thờ Lang Liêu
UBND thành phố Việt Trì chủ trì, huy động nguồn lực để giải phóng mặt bằng, tạo quỹ đất sạch theo quy hoạch; chủ trì lập dự án khôi phục Miếu thờ Lang Liêu. Dự án đầu tư xây dựng cần phải đảm bảo hai yếu tố chính:
- Một là: Đầu tư cơ sở vật chất cho quần thể Miếu thờ Lang Liêu.
- Hai là: Đề xuất được kịch bản cho phần Lễ và phần Hội.
2.4. Phát huy vai trò của truyền thông, báo chí
Đẩy mạnh công tác truyền thông, quảng bá các giá trị di sản về văn hóa, lịch sử Miếu thờ Lang Liêu, về thực hành nghi lễ, tín ngưỡng và các lễ hội liên quan để thông tin rộng rãi đến Nhân dân, từ đó góp phần vận động, kêu gọi xã hội hóa nguồn lực đầu tư và tạo sự đồng thuận trong xã hội.
2.5. Trách nhiệm của các cơ quan liên quan
UBND tỉnh xem xét phân công trách nhiệm đối với các cơ quan liên quan như: UBND thành phố Việt Trì, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Sở Nội vụ, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh để thực hiện việc khôi phục Miếu thờ Lang Liêu, đáp ứng nguyện vọng chính đáng của đông đảo quần chúng nhân dân, tạo thành điểm đến hấp dẫn trong hành trình du lịch văn hóa tâm linh, về với cội nguồn dân tộc Việt Nam.
Tác giả bài viết: Hoàng Tiến Dũng - Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội KH&KT tỉnh Phú Thọ