Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (4.0) được diễn ra từ những năm đầu thế kỷ XXI, là cuộc cách mạng của kỹ thuật số, trí tuệ nhân tạo kết hợp với công nghệ vật lý và công nghệ sinh học. Công nghiệp 4.0 được phát triển bởi các cuộc cách mạng công nghiệp trước đó, đặc biệt được kế thừa bởi thành quả của cuộc các mạng công nghiệp lần thứ ba.
Hình ảnh minh họa
Công nghiệp 4.0 lấy trọng tâm trong sự đột phá là công nghệ vật lý (nhất là công nghệ nano) và công nghệ sinh học. Trụ cột này sẽ tạo ra cho xã hội nền sản xuất kinh doanh thông minh đặc trưng bởi sự thống nhất , không có ranh giới giữa các lĩnh vực công nghệ, vật lý, kỹ thuật số, sinh học và đồng thời tạo ra sự liên kết hoạt động hữu hiệu giữa thế giới thực và thế giới ảo. Nhìn tổng thể thì công nghiệp 4.0 là quá trình chuyển đổi số hóa của các ngành chế tạo, là đòn bẩy cho thế hệ thư tư của công nghệ như: phân tích dự liệu quy mô lớn, đổi mới sáng tạo (internet, công nghệ thông tin, công nghệ vận hành, công nghệ rô bốt, các quá trình xử lý dữ liệu và chế tạo để thực hiện hóa đồng bộ các phân xưởng đã được kết nối dịch vụ cho sản xuất tập trung thông minh), hệ thống tối ưu hóa và chuỗi cung ứng được số hóa trong môi trường tương tác thực và tương tác ảo.
Công nghiệp 4.0 là chuyển đổi một cách sâu rộng và toàn diện thông tin về chế tạo và sản xuất trong môi trường kết nối về dữ liệu, con người, dịch vụ, hệ thống và sản xuất. Phát triên công nghệ 4.0 hữu hiệu đây là phương pháp để các nhà máy xí nghiệp, phân xưởng thông minh cùng hệ thống sinh thái của các ngành chế tạo mới thay đổi cơ bản về phương thức sản xuất của con người. Từ đó, sản xuất kinh doanh được điều khiển và hỗ trợ bởi quyết định từ không gian số. Công nghệ thông tin, đặc biệt là công nghệ số và trí tuệ nhân tạo là nền tảng cho những đột phá về công nghệ điện toán đám mây, thiết bị di động thông minh, dữ liệu lớn, internet vạn vật…. được áp dụng vào sản xuất thông minh rộng rãi.
Tất cả những điều này đã và đang diễn ra sẽ có nhiều tác động trực tiếp cũng như gián tiếp đến điều kiện phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Phú Thọ trong những năm tiếp theo theo từng lĩnh vực:
Tác động đến kinh tế
Khi cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 được triển khai và ứng dụng vào các tổ chức, doanh nghiệp, công ty xí nghiệp và các hộ sản xuất kinh doanh trên địa bàn tỉnh Phú Thọ thì nền kinh tế chính trị và xã hội của tỉnh sẽ suất hiện nhiều dòng sản phẩm mới, nhiều các dịch vụ mới có chất lượng tốt với chi phí thấp đáp ứng yêu cầu của xã hội (VD: các dịch vụ vận tải Uber, Grab thay thế vận tải truyền thống; các giao dịch thương mại điện tử sẽ phát triển không bị giới hạn bởi các yêu tố về vật lý, địa lý , thời gian cũng như vùng miền; các dịch về vụ du lịch, văn hóa như âm nhạc, phim ảnh… phát triển sâu rộng tiện lợi cho cộng đồng bà con nhân dân trong liên kết giữa thế giới thực và thế giới ảo; các dịch vụ liên quan trong y tế như chuẩn đoán chính xác, dịch vụ chăm sóc sức khỏe cộng đồng được cải thiện nhờ vào áp dụng công nghệ số và lưu trữ hồ sơ sức khỏe ,việc chuẩn đoán và phẫu thuật được thông qua chia sẻ thông tin liên kết hệ thống; các dịch vụ quản lý liên kết dữ liệu …).
Đối với các tổ chức, doanh nghiệp, công ty, xí nghiệp, hộ sản xuất và kinh doanhtrên địa bàn tỉnh việc ứng dụng công nghiệp 4.0 là chìa khóa để đổi mới trong quản trị, đổi mới trong quy trình sản xuất và kinh doanh, trong chuỗi liên kết đó thông tin của các sản phẩm hữu ích có thể kết nối bằng các thiết bị không dây, các thiết bị thông minh và chuyên dụng tất cả các thông tin số được số hóa đến 100% nhu cầu của dân số trong toàn tỉnh.
Sự hiện diện của công nghiệp 4.0 sẽ tăng cường sức tiếp cận số liệu đã được số hóa trong kho dữ liệu lớn. Ở đây mỗi cá nhân, tập thể đều có thể cập nhật các thông tin cần thiết từ kho dữ liệu thông tin lớn, mở ra một cách nhìn mới toàn diện và bao trùm cho tất cả các lĩnh vực của đời sống cộng đồng và từ đó có thể đưa ra được các hình thức, phương pháp và các quyết định tốt trong quá trình khởi nghiệp, đồng hành trong sản xuất và kinh doanh, đưa ra được những quyết định, các quyết đáp và kế hoạch, chiến lược phát triển kinh tế của mình một cách nhanh chóng, chính xác và đầy đủ nhất…
Công nghiệp 4.0 đi vào sản xuất và kinh doanh trên địa bàn tỉnh sẽ rút ngắn nhiều khoảng cách và thời gian để hiện thực hóa các ý tưởng công nghệ, đổi mới sáng tạo, các công việc trong thương mại hóa các ý tưởng này của người dân, doanh nghiệp. Đây sẽ là nền tảng với quy mô lớn hơn trong sản xuất và chế biến với các dòng sản phẩm mới, các quy trình mới được tạo ra trên phạm vi toàn tỉnh.
Người dân trên địa bàn tỉnh có thể kết nối và chia sẻ thông tin trực tiếp đến các nhà sản xuất đó là các doanh nghiệp, các công ty, nhà máy, xí nghiệp, các hộ sản xuất kinh doanh, các đơn vị cung cấp dịch vụ và sản phẩm. Tất cả những kết nối này có thể đảm bảo rằng sản phẩm được đặt hàng đúng với yều cầu, mục tiêu đề ra.
Tỉnh Phú Thọ nói riêng và cả nước nói chung đang từng bước tái cơ cấu lại cấu trúc phát triển kinh tế xã hội cho phù hợp hơn với yêu cầu của cách mạng công nghiệp 4.0 . Trong quá trình chuyển hóa này đã tạo ra sự cạnh tranh khốc liệt, sự phân bổ lại nguồn lực, vật lực, tái cơ cấu lại các ngành, tái cơ cấu lại các công ty, các doanh nghiệp, xí nghiệp trên toàn tỉnh. Tất cả những chuyển biến đó đã tác động cơ bản làm thay đổi chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế bền vững của tỉnh trong thời gian tới.
Tác động đến xã hội
Trong xã hội, việc liên lạc, trao đổi thông qua các kết nối giữa thực tế thực và thực tế ảo đã xâu chuỗi được nhiều sản phẩm và dịch vụ mới, cầu trong tiêu dùng của tỉnh nói riêng và cả nước nói chung sẽ chuyển dần sang tiếp cận với các giao dịch trên nền tảng công nghệ số và internet kết nối vạn vật.
Cộng nghệ 4.0 sẽ tác động rất lớn đến việc làm, đến người lao động trực tiếp và thủ công, với nhiều loại hình kinh doanh, sản xuất mới ra đời mà căn cốt là dựa trên nền tảng công nghệ hiện có. Các đơn vị, doanh nghiệp, các công ty, xí nghiệp và các hộ kinh doanh trên địa bàn tỉnh cũng vì đó mà khởi nghiệp, tạo ra những việc làm mới dựa trên cơ sở huy động các nguồn lực sẵn có của tỉnh .
Trong thời gian tới việc chuyển đổi công nghệ trong sản xuất phụ thuộc vào lao động trực tiếp chuyển sang công nghệ số. Quá trình chuyển động này làm gia tăng thất nghiệp cho các lao động chưa đáp ứng được các yêu cầu kỹ thuật và công nghệ khi áp dụng công nghệ 4.0 trên địa bàn tỉnh ( Khoảng gần 90% lao động dệt may, da giày… trên địa bàn tỉnh hiện nay có nguy cơ thất nghiệp cao ).
Cũng chính điều này đã làm gia tăng nhanh chóng về chênh lệch giữa nhóm có thu nhập lao động có ít kỹ năng và nhóm lao động có nhiều kỹ năng, nhiều ý tưởng phù hợp với tốc độ phát triển của 4.0. Việc mất cân đối này có tác động không nhỏ đến an ninh kinh tế và xã hội của tỉnh trong suốt quá trình chuyển đổi.
Hiện nay đại đa số người dân tỉnh Phú Thọ đang kết nối và giao tiếp với nhau thông qua các công cụ kết nối, các thiết bị thông minh, liên kết và kết nối giữa thế giới thực và ảo, chính điều này đã làm gia tăng sự tiếp xúc xã hội tạo ra hiệu ứng xã hội lan truyền với tốc độ nhanh. Sự tiếp xúc này không chỉ giới hạn bởi không gian và thời gian nên đáp ứng được đại đa số nhu cầu giao tiếp về thông tin, văn hóa và xã hội. Tuy nhiên, sự kết nối qua lại hiện nay đã tạo ra nhiều thách thức mới như các thông tin qua thế giới ảo chưa được kiểm chứng khi tiếp cận việc này sẽ gây tác động ngược có hại. Khi công nghệ bùng nổ trong xã hội và trong mỗi gia đình việc giao tiếp tương tác trực tiếp giữa các thành viên đang có xu thế giảm rõ rệt đồng thời gia tăng tương tác, tiếp xúc qua không gian ảo.
Tác động đến môi trường
Nhờ công nghệ 4.0 mà mà nền công nghiệp sản xuất, chế biến và khai thác tài nguyên trên địa bàn tỉnh sẽ tiết kiệm được nhiều nguyên vật liệu, năng lượng, giảm thiểu tối đa tác hại đến môi trường tự nhiên.
Cách mạng công nghiệp 4.0 mở ra một kỉ nguyên với sự phát triển theo hướng phi tuyến tính thì nhu cầu sử dụng năng lượng của con người càng lớn. Việc phát triển và thay thế nguồn năng lượng hóa thạch bằng năng lượng sạch (năng lượng tái tạo) là một xu thế tất yếu, các nguồn năng lượng sạch gồm năng lượng gió, năng lượng mặt trời, địa nhiệt, năng lượng sinh khối... hầu hết các nước trên thế giới đều quan tâm đến nguồn năng lượng tái tạo.
Từ công nghệ 4.0 việc giám sát các tác động tiêu cực đến môi trường bằng các công cụ chuyên dụng, các công cụ thông minh có độ chính xác cao cũng vì thế được ứng dụng và phát triển nhanh trên địa bàn tỉnh. Tất cả những điều này đã giúp cho các nhà quản lý, sản xuất và kinh doanh có các thông tin số liệu kịp thời, thông qua kết nối internet vạn vật có thể xử lý số liệu 24/24h theo thời gian liên tục với độ chính xác cao trong phân tích và đánh giá để từ đó đưa ra các quyết định, các dự báo bất lợi về thời tiết, thiên tai và môi trường trên địa bà tỉnh.
Cơ hội và thách thức
Cơ hội đối với điều kiện phát triển kinh tế xã hội của tỉnh:
Công nghệ số nhất là công nghệ internet vạn vật được phát triển với tốc độ nhanh tạo điều kiện và mở ra nhiều cơ hội khởi nghiệp cho các doanh nghiệp, công ty, xí nghiệp và hộ sản xuất kinh doanh trên địa bàn tỉnh. Với nền tảng này các đơn vị có thể tận dụng tối đa các thành tự của cách mạng công nghiệp 4.0 vào trong sản xuất, chế biến và kinh doanh.
Cũng từ thành tựu này mà các đơn vị sẽ tạo ra nhiều dòng sản phẩm mới, nhiều dịch vụ mới phù hợp với điều kiển phát triển kinh tế chính trị xã hội của tỉnh trong điều kiện hội nhập hóa hệ thống toàn cầu.
Phú Thọ đang trên đà thực hiện đổi mới và kiến tạo để trở thành một tỉnh có nền kinh tế điển hình trong khu vực Tây Bắc. Đây là cơ hội lớn để có thể rút ngắn được thời gian và gia tăng tốc độ tạo khoảng cách về kinh tế khi ứng dụng và áp dụng công nghệ 4.0 một cách sâu rộng trên địa bàn tỉnh.
Thách thức đối với điều kiện phát triển kinh tế xã hội của tỉnh :
Hiện nay trên địa bàn tỉnh nhiều ngành đã và đang cố gắng áp dụng cách mạng công nghiệp lần thứ 3, thậm chí một số ngành còn đang ở giai đoạn của cách mạng công nghiệp lần thứ 2.
Đại đa số nguồn nhân lực lao động trên địa bàn tỉnh đều ở dạng lao động thủ công, bán thủ công chưa được đào tạo nâng cao để đáp ứng được điều kiện của cách mạng công nghiệp 4.0.
Tỉnh Phú Thọ nói riêng và các tỉnh thành khác trong cả nước nói chung đang trong qua trình sắp xếp, tái cơ cấu lại nền kinh tế và môi trường thương mại, chính những điều này đã trực tiếp hạn chế khả năng áp dụng, hấp thụ các thành quả của cách mạng công nghệ 4.0.
Lắp ráp thiết bị công nghệ cao tại KCN Phú Hà
Góc nhìn giải pháp
Thứ nhất: Các ngành, đơn vị trong tỉnh cần định vị, phân khúc các lĩnh vực, ngành kinh tế xã hội trên địa bàn cụ thể. Việc phân đinh này phải gắn liền với điều kiện thực tế của địa phương. Cần tổng hợp và đánh giá theo chuẩn mực xem đang ở trong giai đoạn nào của sự phát triển công nghệ4.0.
Thứ hai: Tỉnh Phú Thọ cần hành động quyết liệt hơn nữa công cuộc tái cấu trúc nền kinh tế, xã hội của tỉnh theo phương thức chuyển đổi mô hình tăng trưởng phù hợp để có thể đón nhận và nắm bắt được nhanh nhất các thành tự của cuộc cách mạng 4.0 và từ đó triển khai ứng dụng được nhiều tác động tích cực từ cuộc cách mạng này trên địa bàn tỉnh.
Thứ ba: Xây dựng cơ chế, chương trình dài hạn trình UBND tỉnh phê duyệt để hỗ trợ, khuyến khích, tạo điều kiện thông thoáng cho các doanh nghiệp có ý thức tiên phong trong công cuộc đổi mới và ứng dụng công nghệ từ cách mạng 4.0.
Bên cạnh đó cần tuyên truyền và khuyến khích các doanh nghiệp, công ty, xí nghiệp, các hộ sản xuất và kinh doanh nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ mới, tiên tiến, khuyến khích đổi nới sang tạo trong sản xuất và kinh doanh, đổi mới và phát triển công nghệ thông minh trong vận hành, công nghệ vật lý, công nghệ sinh học trên địa bàn tỉnh.
Cần xác định đây là tiền đề, gốc rễ để từ đó có thể nâng tầm nhìn cho cả hệ thống và ra quyết định đầu tư có trọng tâm trọng điểm, tạo đà phát triển kinh tế -xã hội của tỉnh trong điều kiện mới.
Thứ tư: Tỉnh Phú Thọ nói chung và đặc biệt là các doanh nghiệp, các hộ sản xuất và kinh doanh cần phải kiên quyết điều chỉnh để hạn chế tối đa những tác động tiêu cực khi ứng dụng, áp dụng công nghệ 4.0 vào thực tiễn quản lý, sản xuất, chế biến và thương mại trên địa bàn tỉnh.
Thứ năm: Tiếp tục điều chỉnh bổ sung hợp lý các tính chất, mục tiêu của chiến lược và các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hiện đang được triển khai trên toàn tỉnh ở tầm trung hạn và dài hạn sao cho phù hợp với tổng quan nội lực thực tế của tỉnh ứng với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4.( VD: tập trung vào đầu tư hạ tầng lớn, trước hết là internet vạn vật, thông tin, truyền thông…)
Thứ sáu: Tỉnh Phú Thọ cần xoay trục, tạo cơ chế chính sách theo hướng phát triển kinh tế thị trường theo chuỗi, có quản lý kết nối tổng thể để từ đó tạo dựng hình ảnh Phú Thọ là một tỉnh có nền kinh tế -xã hội trung tâm của vùng. Đây là một trong những điều kiện để tạo đà cho các tổ chức kinh tế, các doanh nghiệp, công ty, xí nghiệp có cơ hội vượt qua được thách thức của cuộc cách mạng 4.0.
Thứ bảy: Cần phải có kế hoạch, chương trình, lộ trình cụ thể để nâng cao nhận thức cho các nhà quản lý, các nhà quản trị trong sản xuất và kinh doanh về nội hàm thiết thực của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 trên địa bàn tỉnh. Khi có nguồn nhân lực đảm bảo yêu cầu thì mới có khả năng điều chỉnh kế hoạch, chiến lược cho phù hợp với điều kiện và tiềm năng của tỉnh không tụt hậu.
Thứ tám: Phát triển nguồn nhân lực mới trong quản lý và lao động có chất lượng cao (nguồn nhân lực sẵn có trong tỉnh), đây là một trong những điều kiện bắt buộc vì các đối tượng này là những hạt nhân sẽ đáp ứng được sự chuyển mình khi kinh tế, xã hội của tỉnh hội nhập 4.0.
Đối với lực lượng lao động phổ thông hiện tại (Lực lượng lao động phổ thông đang lao động trực tiếp, thủ công tại các nhà máy cụm công nghiệp) cần đào tạo, bồi dưỡng thêm trình độ và kỹ năng để kịp thời đáp ứng được yêu cầu, điều kiện công việc khi có sự chuyển đổi hình thức sản xuất, kinh doanh trên địa bàn tỉnh theo diều kiện của công nghiệp 4.0.
Trong cách mạng công nghiệp 4.0, để thoát nghèo thì các tỉnh miền núi phía Bắc, trong đó có Phú Thọ nhất thiết và cấp bách phải nâng cao tri thức cho nguồn nhân lực
Thứ chín: Cuối cùng tỉnh Phú Thọ cần điều chỉnh cụ thể quy hoạch các vùng nguyên liệu, các cụm công nghiệp theo lĩnh vực, có tính chuyên sâu gắn kết không dàn trải. Các khu vực, cụm kinh tế được quy hoạch cần trú trọng sản phẩm chuỗi giá trị.
Như vậy, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ ảnh hưởng rất nhiều đến nền kinh tế của tỉnh, hay nói một cách gần hơn đó là nó sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của nhân dân tỉnh Phú Thọ. Nó mang đến cho chúng ta nhiều cơ hội nhưng cũng vô vàn thách thức và khó khăn mà chúng ta phải vượt qua.
ThS. Nguyễn Anh Tuấn - Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội KH&KT tỉnh Phú Thọ