Ngày nay, nhu cầu năng lượng phục vụ cho sinh hoạt ngày càng khan hiếm, cùng với việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch, gỗ củi ngày càng tăng làm nóng lên toàn cầu. Các nhà khoa học đã có những nghiên cứu nhằm hạn chế sử dụng nhiên liệu hóa thạch, gỗ củi nhằm giảm lượng khai thác và bảo vệ rừng. Việc tìm kiếm các giải pháp nhằm sử dụng hợp lý các nguồn năng lượng mới, năng lượng tái tạo, nguyên liệu thay thế cho củi, chất đốt phục vụ cho đun nấu đã có nhiều kết quả. Tuy nhiên, chưa thể áp dụng rộng rãi trong đời sống của các hộ gia đình ở vùng nông thôn, miền núi. Người dân ở đó vẫn chủ yếu sử dụng bếp kiềng truyền thống có hiệu suất thu nhiệt thấp, tốn củi, tốn nhiều thời gian đun nấu, nhiều khói bụi.
Từ sáng chế được cấp bằng độc quyền về giải pháp hữu ích số HI 54 ngày 17/12/1990 của tác giả Lê Văn Hồng, sản phẩm đã đạt giải nhất Hội thi sáng tạo kỹ thuật toàn quốc năm 1990 (TK90), Bằng khen ngày 20/12/1990; Huy chương vàng tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới WIPO, được Tổng Công đoàn Lao động Việt Nam cấp bằng lao động sáng tạo ngày 20/12/1990. Tiếp đó, sản phẩm đạt giải nhì cuộc thi “phát hiện những sáng kiến bảo vệ môi trường năm 2005 - 2006 do Đài Tiếng nói Việt Nam và Bộ TN&MT tổ chức ngày 25/5/2006; được Bộ trưởng Bộ TN&MT tặng bằng khen năm 2010 về công tác bảo vệ môi trường ngày 12/11/2010. Tuy nhiên, tác giả chưa có giải pháp phát triển sản phẩm phục vụ nhu cầu sử dụng của người dân vùng trung du, miền núi nhằm tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường.
Bếp TK90 có các tính năng và ưu điểm vượt trội so với các loại bếp khác như: kết cấu gọn, độ bền cao, dễ thay thế; sử dụng được tất cả các loại chất đốt có nguồn gốc thực vật, phụ phẩm nông nghiệp như rơm rạ, cây khô, bào gỗ, mùn cưa, trấu, củi…; hiệu quả sử dụng cao, cùng lúc có thể đun được từ 2 - 3 thiết bị; hiệu suất nhiệt có ích từ 34 % - 36 % (bếp kiềng truyền thống chỉ đạt từ 11 % - 13 %); được thiết kế phù hợp với tất cả các gia đình vùng nông thôn, miền núi, vùng đồng bào dân tộc (bếp đun hộ gia đình, bếp phục vụ chăn nuôi, bếp tập thể, cơ quan, trường học, nhà hàng,…). Bếp có nguyên lý hoạt động đơn giản nhưng có tác dụng rất lớn trong việc tiết kiệm chất đốt, củi đốt đồng thời giảm tối đa lượng khí thải độc hại, khói, bụi ra môi trường; tiết kiệm từ 50 % - 70 % chất đốt so với bếp thường, tiết kiệm 50 % thời gian đun nấu, giảm từ 50 % - 70 % lượng khí thải, khói bụi đã được kiểm nghiệm tại hội thảo của Liên minh bếp sạch quốc tế từ ngày 16 - 19/10/2012. Đặc điểm nổi bật nhất của phương pháp sản xuất bếp TK90 đó là thân thiện với môi trường vì không qua nung. Sản phẩm bền chắc do có sự liên kết giữa phụ gia và đất sét, trong quá trình sử dụng tiếp tục được sành hóa.
Tuy nhiên, với phương pháp sản xuất của cơ sở hiện nay là thủ công hoàn toàn nên quy mô sản xuất nhỏ, chất lượng sản phẩm thấp, không đồng đều, hình thức chưa đẹp, chưa kịp thời phục vụ nhu cầu thị trường. Mặt khác công tác quảng bá, giới thiệu sản phẩm chưa được cơ sở quan tâm đúng mức nên sản phẩm chưa được nhân rộng áp dụng vào đời sống. Hiện nay, trình độ, năng lực của ngành cơ khí, chế tạo máy nước ta có bước tiến đáng kể, có thể đáp ứng nhu cầu thiết bị, máy móc cho dây truyền dự án với chi phí hợp lý, sử dụng nguyên vật liệu trong nước. Chính vì vậy, Thạc sỹ Hoàng Văn Tuyển, Chủ tịch Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Phú Thọ đề xuất thực hiện dự án “Nghiên cứu hoàn thiện và phát triển quy trình công nghệ, sản xuất bếp đun cải tiến TK90 tiết kiệm nhiên liệu, thân thiện môi trường, phục vụ vùng nông thôn, miền núi tỉnh Phú Thọ”.
Mục tiêu của dự án nhằm nghiên cứu hoàn thiện quy trình công nghệ và hệ thống nhà xưởng, máy móc thiết bị sản xuất bếp đun cải tiến, cung cấp cho các hộ dân vùng nông thôn miền núi nhằm tiết kiệm chất đốt, góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường, bảo vệ sức khỏe người sử dụng, giảm thiểu áp lực chặt phá rừng làm chất đốt, góp phần bảo vệ và phát triển rừng tại tỉnh Phú Thọ và các tỉnh khác trong khu vực.
Kết quả mà dự án thực hiện đã xây dựng được hệ thống nhà xưởng mới và sửa chữa trên diện tích 500 m2 của cơ sở sản xuất đảm bảo điều kiện sản xuất; Hệ thống máy móc, thiết bị sản xuất với công suất 12.000 sản phẩm/năm; Xây dựng 06 quy trình công nghệ sản xuất (trong dây truyền) bếp đun cải tiến: dễ áp dụng, dễ thao tác. 06 lao động, công nhân nắm bắt và vận hành thành thạo quy trình sản xuất; 16.000 sản phẩm bếp đun cải tiến các loại trong thời gian thực hiện dự án (Bếp cố định loại nhỏ 4.000 chiếc; Bếp di động loại nhỏ 4.000 chiếc, Bếp cố định loại lớn 4.000 chiếc; Bếp di động loại lớn 4.000 chiếc). Đồng thời xây dựng 02 mô hình sử dụng bếp đun cải tiến (Quy mô mỗi mô hình 50 hộ gia đình trên địa bàn xã Gia Điền, huyện Hà Hòa và xã Xuân Sơn, huyện Tân Sơn).
ThS. Hoàng Văn Tuyển thăm cơ sở sản xuất bếp TK90 của ông Lê Văn Hồng
Hiệu quả trực tiếp từ dự án: Hiện nay, cơ sở sản xuất bếp TK90 của ông Lê Văn Hồng tại Khu 11 - thị trấn Thanhh Ba - huyện Thanh Ba mỗi năm làm ra khoảng 12.000 bếp các loại, tăng khoảng gần 3 lần so với trước khi thực hiện dự án; hầu hết các khâu sản xuất được làm bằng máy nên sản phẩm đẹp và bền hơn. Tạo công ăn việc làm cho 10 người lao động tại địa phương (6 lao động lành nghề, 4 lao động thời vụ) và tạo thu nhập cho 20 người làm công tác dịch vụ, vận chuyển. Về môi trường, với hàng nghìn bếp đã cung cấp cho người dân vùng trung du, miền núi sử dụng để đun nấu, đã giảm đến 60 - 70% lượng củi sử dụng, giảm phát thải khí nhà kính, thời gian đun nấu nhanh hơn, bảo vệ sức khỏe cho người sử dụng; Góp phần bảo vệ tài nguyên rừng trước nguy cơ bị khai thác làm chất đốt, bảo vệ tài nguyên đất và đa dạng sinh học. Việc sử dụng loại bếp tiết kiệm này cũng làm thay đổi thói quen, tập quán đun nấu lâu đời của người dân địa phương, qua đó tiết kiệm được tiền của, thời gian, góp phần xóa đói giảm nghèo. Giá cả sản phẩm có tính cạnh tranh mạnh so với các loại sản phẩm thay thế khác (bếp gas, bếp than, bếp dầu, bếp điện …), giá chỉ từ 150.000 - 250.000 đồng/ chiếc tùy loại và kích cỡ; chỉ sau một vài tháng sử dụng đã tiết kiệm được số tiền mua chất đốt đủ để mua bếp.
Hiện nay, bếp TK90 đã được ông Lê Văn Hồng thiết kế ra 4 kiểu bếp với 3 kích cỡ khác nhau phù hợp với thị hiếu và nhu cầu của người tiêu dùng. Sản phẩm bếp TK90 đã được mở thêm nhiều đại lý và có mặt ở hầu hết các huyện trên địa bàn tỉnh Phú Thọ và một số tỉnh lân cận. Với lợi thế bền, tiết kiệm năng lượng và giá thành rẻ, loại bếp này thực sự đã được các hộ gia đình nông thôn, miền núi tin dùng.
Bích Hạnh